Kuchary, Kucharscy

dr Dariusz Piotr Kucharski

Opracowanie to stanowi próbę szerszego potraktowania tej kwestii. Są tu zebrane podstawowe materiały i krótkie informacje odnoszące się do pochodzenia nazwiska Kucharski oraz obszarów związanych z ich najczęstszym występowaniem. Nie jest to praca monograficzna dotycząca dziejów jednej rodziny, lecz próba zebrania i usystematyzowania informacji dotyczących jednego nazwiska.

Silny związek z nazwiskiem ma również nazwa miejscowa Kuchary, których pochodzenie i rozmieszczenie na dawnych ziemiach Rzeczypospolitej opisuję.

Objaśniam mechanizm tworzenia się nazwisk na ziemiach polskich, a tym samym tytułowej godności. Po raz pierwszy przedstawiłem i usystematyzowałem materiały dotyczące nazwy miejscowej, nazwiska i osób je noszących w skali całej Rzeczypospolitej. Dlatego pojawił się tu opis takiej ilości różnych rodzin nie spokrewnionych z sobą, i pieczętujących się odmiennymi herbami.

Kuchary

Na terenach Rzeczypospolitej oraz na ziemiach związanych z kulturą i tradycją polską spotyka się nazwy miejscowe Kuchary lub podobnie brzmiące. Pojęcie nazwy miejscowe, określa nazwanie obiektów zamieszkania, stanowiących samodzielne jednostki osadnicze. Są to nazwy miast i wsi, części wsi, ośrodki uzdrowiskowe i przemysłowe[1]. Na terenach kresowych mogą istnieć ze względu na miejscowe uwarunkowania związanie z nazewnictwem podobnie brzmiące nazwy np. Kucharzyszki, Kucharówka[2].

Pochodzenie nazwy Kuchary wiąże się z okresem wczesnofeudalnym i dotyczy ludności wypełniającej określone posługi dla dworu książęcego i biskupiego[3]. Służebna ludność i służebne osady (tak są określane) wpisywały się w organizację specjalistycznych świadczeń oraz danin czynionych względem władcy na ziemiach polskich w okresie wczesnofeudalnym. Były to osady skupione wokół głównych grodów książęcych, bądź biskupich z określonym rodzajem danin, obowiązków, jakie mieli ich mieszkańcy wobec dworu[4]. Osady służebne, do jakich zalicza się Kuchary, to także Piekary, Kobylniki, Sokolniki, Owczary, Psary, Korabniki, Bobrowniki, Strzelce i inne. Są one najwcześniejszymi wsiami o takim charakterze, a początki ich powstawania datuje się już na VIII wiek[5]. Młodszymi osadami określającymi z nazwy rodzaj posługi, powstałymi w okresie późnego średniowiecza są te, których powstanie i rozwój były podyktowane wyższym rozwojem społecznym. Są to np. Kołodzieje, Szewce, Kowale, Cieśle, Zduny, Tokary. Powstawały one już na przełomie XII - XIII wieku[6]. Uważa się, że ludność zamieszkująca je nie była wolna. Jednakże w zamian za posługi pełnione wobec dworu otrzymywała zwolnienie z szeregu ciężarów wynikających z ówczesnego prawa książęcego. Ludność ta stała wyżej w hierarchii społecznej, niż ludność zależna od możnych świeckich i duchownych[7].

Ludność służebna posiadała dziedziczne prawo do uprawianej ziemi, lecz w razie zaistnienia potrzeby wypełniała swoje posługi[8]. Podlegali księciu, w którego imieniu zarząd sprawował najczęściej kasztelan. Całą tę społeczność dzieli się na grupy: dworską, hodowlaną, łowiecką oraz rzemieślniczą. Taka organizacja dóbr książęcych wystąpiła najwcześniej w Czechach, a w X w, rozpoczęło się jej tworzenie w Polsce. Szczególny rozwój tych osad przypada na XI wiek a schyłek na koniec XIII wieku. Ta forma gospodarowania wyparta została przez rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej[9].

Kuchary były jedną z najwcześniejszych osad służebnych. Ich mieszkańcy mieli nałożone kompetencje i obowiązki służby dworskiej. Nazwa oznaczała „ludność pełniącą obowiązkiw książęcej kuchni". Z nazwą Kuchary utożsamia się nazwę Stolniki, której mieszkańcy sprawowali czynności przy stole, a także Skotniki, z ludnością zobowiązana do hodowli, uboju i przyrządzania mięsa[10]. Praca ich polegała na tym, iż na oznaczony dzień wypełnienia swoich obowiązków opuszczali wieś i udawali się do dworu, gdzie przez konkretny czas (np. tydzień) pełnili swoją posługę[11]. Służyli pracą w kuchni dworskiej, posługiwali do stołu, a także do ich obowiązków wchodził często ubój zwierząt i przygotowywanie ich do spożycia[12]. W efekcie rozwoju cywilizacyjnego te obowiązki zastępowano formą czynszu pieniężnego[13]. Z czasem ludność Kuchar – Stolników, Skotników, wypełniała także i inne obowiązki i świadczenia[14]. Charakter tych wsi, się zmieniał i stawały się wsiami rycerskimi. Nieraz z pośród miejscowych pochodzili protoplasci późniejszych rodów szlacheckich, lub pojawiali się właściciele, którzy otrzymali je z nadania panującego, co stało się praktyką od XII wieku.

Na terenie ziem Rzeczypospolitej spotykamy wsie Kuchary, jak i nazwy podobnie brzmiące.

Nazwa, Kuchary jest nazwą niezaprzeczalnie polskojęzyczną. Przedstawię rozmieszczenie miejscowości o tej nazwie oraz przytoczę informacje jakie znajdują się na ich temat w literaturze.

- Kuchary, wieś leżąca w ziemi płockiej, nad rzeką Bzurą około 10 kilometrów na północny-wschód od Łęczycy w gminie Witonia[15]. W XIX wieku należała do parafii topolskiej i gminy Witonia. Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, folwark Kuchary wraz z wsią Michały miał 426 mórg, w tym 350 mórg gruntów ornych i ogrodów, 46 łąk, pastwisk 7, nieużytków i innych 23. Budynków mieszkalnych 9, z drewna 6. Był również wiatrak i pokłady torfu. Kuchary miały 19 osad, a Michały 4[16]. Pierwszy raz wzmiankowana była w 1358 roku w formie Kuchari, Kucharii. W 1388 roku pojawia się w zapisach jako Cucharii, a w 1396 roku Kuchari. Kucharj w 1511 r., Kuchari w1523 r. Od 1576 roku ostatecznie jako Kuchary[17].

- Kuchary, wieś leżąca około 10 km na południe od Kutna[18]. Wymieniana jest pierwszy raz w 1391 roku jako Cucharri. W formach Kuchari, Kucharj, Cuchari wystepowaław dokumentach w latach 1511-1523. Ostatecznie jako Kuchary w 1576[19]. W XIX wieku znajdował się tu folwark - kolonia. Należał do parafii Strzegocin. Opierając się na SGKP, według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego był to rozległy folwark o powierzchni 695 mórg. W tym gruntów rolnych i ogrodów było 458, łąk 66, pastwisk 40, lasów 89, zarośli 25, wody l morga, nieużytków i innych 15 mórg. Wieś miała 22 osady[20]. We współczesnych mapach, atlasach zaznaczone są często jako Kuchary II[21].

- Kuchary, położone w okolicach Mstowa, około 11 km na wschód od Częstochowy[22]. Po raz pierwszy wzmiankowane były jako Kuchary w 1220 roku, następnie w 1382 roku. W formie Cuchary w 1511, Cuchari w 1552 i Kuchary w 1787[23]. „W XIX wieku był to także folwark położony w powiecie częstochowskim i w parafii Mstów. Folwark miał 510 mórg, w tym ziemi ornej 260". W 1827 r. biskup krakowski nadał tę wieś klasztorowi mstowskiemu[24].

- Kuchary, wieś leżąca na ziemi kieleckiej około l km na południe od Wiślicy, nieopodal rzeki Nidy i około 12 km na północny zachód od Nowego Korczyna[25]. Jako Kuchari była wzmiankowana w 1442 roku. Następnie w formie Kuchary, Kuchari w latach 1470-80. Pojawia się także już w 1877 roku po nazwą Kuchary Wiślickie, zapożyczenie od pobliskiej Wiślicy[26]. Według spisu wsi z 1827 roku „wieś Kuchary dzieliła się na części: Kuchary Boczarskiego, Kuchary Bruknera, Kuchary Brzeckiego, Kuchary Chrzanowskiego, Kolegiata, Komunitas, Kuchary podprobostwo, Kuchary podprobostwo św. Barbary i Kuchary scholasteria. Pierwsze cztery części były własnością prywatną, a pozostałe duchowną"[27]. W odniesieniu do tej wsi spotyka się również określenie Kuchary Wiślickie jako folwark mający 99 mórg, w tym gruntów ornych i ogrodów 74, łąk 20, nieużytków i innych 5[28].

- Kuchary, leżące na ziemi krakowskiej w gminie Nowe Brzesko. Wieś położona 8 km na północny wschód od Nowego Brzeska[29]. Po raz pierwszy wzmiankowana była jako Cuchary w 1363 i 1373 roku. Następnie Cuchari w 1382, Czuchari w 1386, Cuchary w 1398, Cwchary w 1402, Chuchari w 1408. W formach: de Kuchars w 1415, villa Cuchari w 1473. W Kucharach, in Kuchari, villa Kuchari w 1564 i w 1629 roku Kuchary[30]. W XIX wieku należała do powiatu miechowskiego, gminy Gruszów oraz parafii Brzesko-Stare. Przez Długosza wzmiankowana była jako wieś królewska. Opierając się na spisie z 1827 roku była to wieś prywatna. Całość określana była jako dobra Kuchary i składała się z folwarków Kuchary oraz Mikołajów. Do folwarku Kuchary należało 590 mórg, w tym gruntów ornychi ogrodów 372 morgi, łąk 105, pastwisk 10, lasów 7, nieużytków 96. Folwark Mikołajów miał razem 199 mórg ziemi, w tym gruntów ornych i ogrodów 107, pastwisk 2, lasów 87, nieużytków 3. Całość tych dóbr kucharskich miała powierzchnię 789 mórg. Do majątku należał także młyn i cegielnia[31].

- Kuchary, położone na ziemi ciechanowskiej. Wieś leży około 8 km na północny wschód od Płońska[32]. Obecnie w odniesieniu do tej miejscowości używana jest nazwa Kuchary Żydowskie. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości Cvchari pochodzi z 1230 roku. W 1432 roku widnieje zapis Cuchari antiquum, a w języku polskim jako Stare Kuchary w 1436 r. W 1921 jako Kuchary. W odróżnieniu do pobliskich Kuchar Królewskich – Nowych, nazwano je Kucharami Żydowskimi[33]Według SGKP była to wieś nad rzeką Działdowską w powiecie płońskim. Był tam sąd gminny, kasa wkładowa - zaliczkowa, młyn wodny, browar, karczma, tartak. W 1823 r. założono jedną z pierwszych fabryk sukna. Mieściła się tam siedziba gminy i należała do sądu gminnego III okręgu[34].

- Kuchary Królewskie na ziemi ciechanowskiej, leżą na północ od Kuchar Żydowskich w gminie Sochocin. Około 12 km na północny wschód od Płońska[35]. W formie zapisu: Kuchary są wzmiankowane w 1406, Kuchari w1425, Nowe Cuchari w 1432, Cuchari w 1456, Małe Kuchary w 1484, Nove Chuchary w 1485, Cvchari w 1504. Jako Kuchary kolejno w 1784, 1827, a w 1883 jako Kuchary Królewskie, gdyż w przeszłości były własnością królewską. Można spotkać się także z nazwą Kuchary Nowe lub Małe[36]. W SGKP wzmiankowane są jako wieś leżąca w powiecie ciechanowskim w gminie Opień. Areał jej stanowiły 274 morgi ziemi[37].

- Kuchary Skotniki, leżą na ziemi płockiej, około 16 km na zachód od Zakroczymia i około 15 km na południe od Płońska. Po raz pierwszy notowana była w 1420 roku jako Cuchari. Nazwa Kuchary Skotniki, powstała z połączenia tych dwóch bliskich wsi. Bliskość ichi wcześniejsze zazębianie się w ramach prac i obowiązków doprowadziło do ich połączenia. Już w 1468 wymienia się je jako Cuchari et Scothnyky, w 1479 Cuchari et Skotnyky. Kuchary skotniki w 1827 roku, a jako Kuchary-Skotniki w 1883[38]. W końcu XIX wieku leżaław powiecie płońskim w gminie Wychodź –obecnie Wychodzę. Na południe od nich płynie Wisła. W latach 80 – tych XIX w. był tam folwark o powierzchni 590 mórg, w tym 489 stanowiły grunty orne i ogrody, łąk było 41, pastwisk 8, lasów 36, nieużytków i innych terenów 16. Wówczas we wsi były 24 osady[39].

- Kuchary Kryskie na ziemi płockiej. Wieś, obecnie nazwana Kucharami, leży ok. 3 km na północ od Drobina i około 4 km na południowy zachód od Raciąża[40]. Pierwszy raz wzmiankowana w 1373 roku jako Cuchari, w 1408 Cuchary. W 1456 Cuchari Myeczkonis, a w 1578 roku jako Kuchari Krisskie. Człon wyróżniający – Kryskie, pochodzi od nazwy miejscowości, z której wywodził się jej właściciel, Myeczkonis - pochodzi od imienia Mieczka, właściciela tej wsi[41]. W końcu XIX w. należała do powiatu płockiego, gminy i parafii Drobin. Folwark Kuchary Kryskie miał 900 mórg; w tym gruntów ornych i ogrodów 731, łąk 25, lasów 121, nieużytków 23, a także wiatrak. We wsi było 11 osad[42].

- Kuchary Ubysze - wieś i folwark. Leży w parafii Bonisław, 7 km na północny zachód od Bielska[43]. Miejscowość ta była wzmiankowana już w 1240 roku jako Cucharios. W formie Cuchary wymieniona była w 1497, a 1578 jako - Kuchari, Kuchary. W 1883 wymieniana jest jako Kuchary Ubysze, z nazwą osobową Ubysz[44]. W końcu XIX wieku należały administracyjnie do powiatu płockiego. Lokalizacja jej obecnie jest trudna do ustalenia najprawdopodobniej wieś tę połączono z inną. Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego folwark miał wtedy 493 morgi; w tym gruntów ornych i ogrodów 350, łąk 43, pastwisk 56, lasów 28, nieużytków 16. Była tam również cegielnia. W 1866 roku folwark ten oddzielono od dóbr Cetlino[45].

- Kuchary Kościelne na ziemi konińskiej. Wieś leżąca około 8 km na północ od Rychwału[46]. W końcu XIX wieku należały do powiatu konińskiego, gminy Dąbroszyn. Na granicy wsi Kuchary Kościelne oraz Swięcia znajdują się dwa wielkie kamienie z napisami „Patrimonium Xsti", i „1740". Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego dobra Kuchary Kościelne w 1880 roku miały 1320 mórg. Składały się z folwarków: Kuchary, Chonatki i Franki oraz wsi Swięcia, Broniki, Chonatki[47].

- Kuchary Borowe położone są na ziemi konińskiej. Znajdują się około 4 km na północny zachód od Rychwału[48]. Według SGKP była to wieś i kolonia w końcu XIX wieku należała do powiatu konińskiego. W latach 80 – tych XIX wieku majątek miał powierzchnię 1222 mórg. Do tych dóbr należały folwarki: Modlibogowice, Rozalin, Wardężynek. W 1873 r. dobra rozparcelowano i nabyli je w większości chłopi[49].

Odnośnie tych dwóch obecnie odrębnych wsi podaje się, że najpierw wzmiankowano je jako jedną, już około 1065 roku w formie Czycharowo, Chucharowo (z niej powstało późniejsze miano Kuchary). W postaci in Cuchari jest wymieniona w 1369 r. W 1507 r. – Kuchary, Chuchary. W stanie odrębnych dwóch wsi pojawiają się w zapisach z 1579 roku: Kuchary Borowe dalsze, i Kuchary. Kuchary Czyrkiewne w 1583 roku. W dokumentach z lat 1618-1620 są wymienione Kuchary cerkiewne [królewskie] i Kuchary borowe. W 1674 roku już wyraźnie ustaliły się nazwy: Kuchary kościelne i Kuchary Borowe (kościelne odnoszą się do wsi parafialnej a borowe oznaczają dalsze)[50].

- Kuchary. Inna miejscowość o tej nazwie opisana w SGKP była folwarkiem i należała do dóbr Prusiecko w powiecie noworadomskim, gminie Gosławice. W 1827 była wzmiankowana jako należąca do parafii Dmenin. Jan Łaski w „Liber beneficiorum archidioecesis Gnesnensis" z 1511 r. nazywa ją Chucharami[51]. Najprawdopodobniej już dziś nieistniejąca.

- Kuchary, wieś leżąca na ziemi kieleckiej, na północny wschód od Stopnicy i około 11,5 km na wschód od Buska Zdroju[52]. Pierwszy raz wzmiankowana jako Cuchari w latach 1470-80. W 1529 roku pojawia się w formie zapisów Chvchari, Cvchari, Kuchari, a w 1579 roku Kuchari. Od 1787 roku pisane są Kuchary[53]. W końcu XIX w. należały do powiatu stopnickiego. Był to folwark o areale 679 mórg, w tym gruntów ornych i ogrodów było 292, łąk 38, pastwisk 19, lasów 321, nieużytków 9. Wieś ta jest wzmiankowana u Długosza i Łaskiego, jej właścicielem był Hinko z Zagórzan[54].

- Kuchary Jeżewo, wieś na ziemi płockiej. Obecnie istnieje jako Kuchary, w odległości ok. 10,5 km na północny wschód od Płocka i 4 km na południe od Bielska[55]. Potwierdzone jako Cuchari w 1410-17, 1460 i 1465 r. Jako Cuchary w 1469 r., a Kuchary (Jeżuskie) w 1578.W postaci Kuchary-Jeżewo występują w 1883 r. Wyraz wyróżniający pochodzi od miejsca pochodzenia właściciela wsi, w XV wieku był to Piotr z Jeżewa[56]. Według opisu z SGKP była to wieś leżąca w powiecie płockim, parafii Ciachcin w odległości 11 wiorst [wiorsta-1066,78m] od Płocka. Folwark miał 478 mórg; w tym gruntów ornych i ogrodów 327, pastwisk 10, lasów 100, zarośli, nieużytków i innych 33. Było tam 14 osad[57].

- Kuchary, wieś leżąca około 9 km na północny zachód od Kalisza[58]. Po raz pierwszy wymieniona była około 1250 roku jako Kuchary, que dicuntur Podlanszne[Podleśne]. W postaci Kuchari, pojawiła się w 1358 r. We wspomnianym już „Liber beneficiorum...,"J. Łaskiego, jest zapisana jako Kuchary[59]. W XIX wieku należały do powiatu pleszewskiegoi wchodziły w skład dóbr Czapskich[60].

Według „Słownika Geograficznego...," są również Kuchary nad rzeką Spuszą w powiecie lidzkim, odległe o 11 wiorst od Szczuczyna. W połowie XIX wieku było tam 8 domostw. Również jest wspomniana wieś Kuchary, leżąca w powiecie radomskim w pobliżu Unina i jako właścicieli ich wymienia się Jakubowskich, Pągowskich, Jaroszewiczów[61].

- Na terenie Dolnego Śląska między Świdnicą i Oławą są również dwie miejscowości o nazwie Kuchary[62]. Na uwagę zasługuje notatka o jednej z nich, zawarta w SGKP: Kuchary – niemieckie Kauern, wieś w powiecie oławskim, inaczej Kurów[63]. To wieś leżąca w gminie Domaniów około 16,5 km na południowy zachód od Oławy. K. Rymut wieś tę wiąże niez niemieckią nazwą „Kauern", a „Kochern", - „ten co gotuje", wyprowadzona od „kucharz". Najstarsza nazwa to Cuchari, datowana na 1253 rok. Kolejno ulegała zmianom: Chuchara – 1300, Cochern – 1341, Kocharn – 1360, Kochirn –1421, Kochern –1783, Kochern, Kuchary –1845 i Kucharze (Kochern) 1900[64].

Istnieją również miejscowości o nazwach blisko brzmiących, które występują w różnych stronach dawnej Rzeczypospolitej.

- Kucharki, wieś leżąca w Wielkopolsce niedaleko Gołuchowa i Kuchar. 11 km na północny zachód od Kalisza[65]. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1426 roku w formie Chuchary Militum. Również jest wymieniana jako Kucharky, w „Liber beneficiorum...," J. Łaskiego. Wieś ta istnieje także jako Kucharki w dokumencie z 1579 roku. W postaci Kucharki militium od łacińskiego miles, militis - żołnierz, rycerz w 1618-1620 r., a w 1674 w formie Kucharki[66]. W XIX wieku administracyjnie należały do powiatu pleszewskiego[67].

W czasach Rzeczypospolitej istniało również niegrodowe starostwo kucharskie w powiecie oszmiańskim, województwie witebskim. Pochodziło od tamtejszej nazwy miejscowości Kuchary. W 1545 r. „król Aleksander Jagiellończyk nadał to sstwo kniaziowi Michałowi Kożece, które się wówczas składało z trzech wsi: Kuchary, Mokrze i Bobrownikiz przyległościami"[68].

Można również spotkać się z nazwą Kucharskinie lub Kucharskińce. Te dwie formy pisowni odnoszą się do wsi położonej nad Niemnem w powiecie władysławowskim, w parafii Kajmele[69].

Opierając się na „Słowniku Geograficznym...," w połowie XIX wieku w powiecie mińskimw okolicy wsi Czyki był zaścianek o nazwie Kucharszczyzna. Należał on administracyjnie do okręgu policyjnego kojdanowskiego. Miejscowość tę określano jako górzystą, były tam 2 domostwa[70]. W czasach międzywojennych leżały w strefie przygranicznej, lecz po stronie Związku Sowieckiego.

W powiecie święciańskim według „Słownika Geograficznego...," z 1883 roku, istniała wieś włościańska z 9 domostwami o nazwie Kucharzyszki[71].

Wsie o nazwie Kucharzewo można znaleźć również w powiecie dziesieńskim oraz na Warmii w powiecie olsztyńskim, 24 km na południe od Olsztyna, która to wieś wymieniana jest po niemiecku jako Kuckerkaim[72]. Pierwsza wzmianka o niej pojawia się w 1418 roku w formie Kukutcaym. W postaci Kucharzewo w XVII wieku[73]. Była ona własnością kapituły warmińskiej a w czasie zaborów zabrana po sekularyzacji dóbr przez Prusaków i wydana, stanowiła później własność prywatną[74].

W ziemi białostockiej jest wieś Kucharówka, 2 km na północny zachód od Zabłudowa, wzmiankowana jako Kucharzowce w 1674, Kucharówka w 1784 roku[75].

W „Słowniku Geograficznym...," widnieje nazwa Kuchara, niemieckie Kuhara w powiecie opolskim[76].

Również podobnie brzmiące nazwy mają dwa wzniesienia - góry.

Pierwsza to Kucharska Góra, leży w okolicach Bóbrki w powiecie krośnieńskim, na południe od Chorkówki, w pasie Bieszczadów. „Ma wysokość 408 m n.p.m. z południowego jej stoku wypływa potok Bóbrka i w Zręcinie wpada do Jasiółki"[77]. Drugie wzniesienie, to Kucharzowa Góra, ta znajduje się „na północ stawu załozieckiego w obrębie gminy Załoziec w powiecie brodzkim". Ma wysokość 375 m n.p.m. „Południowo wschodnie stoki opadają do obszernej moczarowej doliny Seretu, zwanej tutaj Na błocie"[78].

Uzupełniając, morga to jednostka powierzchni – 0,56 ha. Na początku XX wieku cena jednej morgi ziemi w zaborze rosyjskim wahała się w granicach 90 rubli.

Kucharscy

Nazwisko, to drugie po imieniu nazwanie własne służące do identyfikacji człowieka. Nazwisko jest wspólnym mianem - określeniem dla całej rodziny - rodu, czyli grupy osób ze sobą powiązanych[79]. Nazwisko to imię domu, określenie rodziny, familii. Początkowo nazwiska i ich używanie odbywało się na podstawie zwyczaju i tradycji. Pozwalało to umiejscawiać osoby w odpowiedniej grupie społecznej i identyfikować w relacjach rodzinnych i koligacjach, a z czasem zaczęło służyć do celów zawodowych i prawnych[80].

W okresie średniowiecza, a także później aż do momentu ukształtowania się w sposób trwały nazwiska, określając osoby używało się imienia oraz elementu charakterystycznego, dotyczącego jego wyglądu, osobowości. Używano także przydomku pochodzącego od nazwy herbu, jaki posiadała dana osoba[81].

Jedną z kilku form powstawania nazwisk na ziemiach polskich, początkowo wcale nie najpopularniejszą było przedstawienie osoby poprzez dodanie do nazwy miejscowości,z której pochodził i najczęściej, którą posiadał, sufiksu „ski", „cki". Do końca XV w. na ziemiach polskich odnotowano pierwszych 5040 nazwisk tego typu w tym i Kucharski[82]. Rozwój ich postępował w miarę rozkwitu świadomości stanowej i pojawiającego się poczucia więzi szlacheckiej. Ta forma pisowni miała wskazywać na pochodzenie z danej miejscowości lub jej posiadanie. W razie nabycia innej włości, pisano się od jej nazwy. Popularność nazwisk z sufiksem „ski", „cki" zyskała przewagę i zaczęła się łączyć na stałe z daną rodziną od połowy XV wieku[83]. Pokazują to spisy koronne z 2 połowy XVI w., gdzie na 1382 właścicieli ziemskich, 1170, czyli 84,6% używało wówczas nazwisk odmiejscowych zakończonych „ski", „cki". Należy przypomnieć, że jeszcze na przełomie XIV - XV wieku popularniejsze były nazwiska odapelatywne, jak np.: Bogatko, Zambek, Grądek, Kapusta, Lissek[84]. Wpływ kultury szlacheckiej i jej oddziaływanie wpłynęły również na przyjmowanie nazwisk z końcówkami „ski", „cki". Od połowy XVII w., przez mieszczan, a od połowy XVIII w., przez chłopstwo. Nasiliło się to w XIX w., i wówczas często miały miejsce zmiany dotychczasowych na szlachetniejsze, wielokrotnie przed dodanie wspomnianego sufiksu[85]. W czasach nowożytnych począwszy od XIX wieku uzyskały one ochronę prawną i stały się dobrem osobistym[86].

W kulturze i tradycji polskiej widoczne jest bardzo silne przywiązanie do nazwiska, które wyjaśnia się istnieniem bardzo mocnych więzi rodzinnych i znacznym przywiązaniem do tradycji historyczno – obyczajowej, odnoszenia się do antenatów. Stało się to wartością kulturowo - obyczajową[87].

Należy pamiętać, że w miarę popularności występowania danej nazwy miejscowej (np.: Potoki, Skotniki, Kowale, w tym i opisywane tu Kuchary), mamy doczynienia ze znaczną popularnością w pojawianiu się tych nazwisk odmiejscowych. Stąd współcześnie wielokrotnie używa się określenia, że dane nazwisko jest popularne, powszechne. To często wynika z niezrozumienia zagadnienia związanego z powstawaniem nazwisk w Polsce.

Początkowo najpopularniejszą formą było dokładanie obok imienia nazwy miejscowościz której się pochodziło. Stosowali to powszechnie rycerze, jak i wykształcone osoby stanu mieszczańskiego, np.: w 1377 roku z Kuchar pisał się Pełka, sędzia ziemski sandomierski. Inny łączący dwa wspomniane powyżej przypadki, to Jan Rogala z Kuchar, piszący się tak w 1452r[88].

Aż do początku XIX wieku nazwisko było postrzegane w kategorii zjawiska zwyczajowego, a nie prawnego[89]. Najwcześniej pojawiły się nazwiska wśród szlachty i bogatego mieszczaństwa, które jednak i tu ulegały zmianom. W przypadku szlachty przyjmowano nowe od głównej nazwy miejscowej występującej w posiadanych, najczęściej nowych dobrach. Podnosiło to prestiż właściciela i jego rodziny, gdyż największy honor dawało posiadanie nazwiska od będących w posiadaniu rodu majętności.

Nazwisko Kucharscy pochodzi od nazwy miejscowej Kuchary i powstało zgodnie z polską tradycją językową poprzez dodanie do tego głównego członu przyrostka - sufiksu nazwo-twórczego[90]. Dodatki na „ski", „cki", miały podkreślać nobliwość, szlachetność nazwiska. Od XVI wieku następuje masowe przyłączanie do nazw miejscowych tych końcówek[91].

Z pierwszymi zapisami nazwiska Kucharski można spotkać się już w dokumentach z drugiej połowy XIV wieku. Nazwisko Kucharski zalicza się do grupy pierwszych i najstarszych nazwisk polskich tego typu, które przetrwało do współczesności w swojej pierwotnej formie. Jest dość często spotykane, a na popularność jego wpłynęło występowanie nazwy wsi Kuchary. Było przybierane przez rodziny nie spowinowaconych z sobą w różnych regionach Polski. Jest to nazwisko szlacheckie, potwierdzane w heraldyce m.in. przez Niesieckiego, Leszczyca, Bonieckiego,...

Wielce prawdopodobne jest, że to nazwisko, jak i inne również polskie nazwiska szlacheckie przyjęte zostało w przeciągu dziejów przez osoby nie należące do tego stanu. Nazwisko to przyjmowało rycerstwo, w której posiadaniu była wieś Kuchary, a którą otrzymali jako nadanie od władcy, bądź byli już w jej posiadaniu poprzez dziedziczenie. Jak wspomniałem były przypadki zmiany nazwiska na inne w momencie nabycia innych włości w których nie było nazwy Kuchary[92]. Uważam, że w początkowej fazie tworzenia nazwisk w XIV, XV wieku, zmiany godności były dość częste. O tak zwanej starości, dawności nazwiska świadczy jego pojawienie się w źródłach. Pierwsze formy nazwiska Kucharski, Kucharska jak podałem spotyka się już w drugiej połowie XIV wieku, czyli jak na polskie warunki bardzo szybko. Można spotkać się również ze zbliżoną formą zapisu tego nazwiska, najprawdopodobniej wynikającą z pisowni łacińskiej: Cucharski(a) -1395, Kucharski – 1395 i 1397, Kucharsky - 1397, Cucharszky – 1469, oraz Chucharsky – 1499[93]. Najstarszy zapisz 1395 roku (...) nobili Pyotrusche Cucharska relicte olim nobilis Stanislai Cucharski[94]. W tym samym, 1395 roku wymieniony jest niejaki Sbigniew Kucharski, w roku 1397 Winbanty Kucharsky, w 1469 nobilis Jacobus Cucharszky, w 1483 Stanislao Kucharsky,a w piśmie z 1497 roku widnieje zapis Honorabilis Valentinus acti presbiter Kussarski (! pro Kucharski) heres de Kuchari[95].

Zmiany jakie nastąpiły w XII wieku w prowadzeniu walk i przeobrażenia jakie zaszły w uzbrojeniu walczących (do powszechnego użytku weszły zbroje, zakrywające również głowę hełmy), doprowadziły do powszechnego zastosowania znaków rozpoznawczych, zwanych obecnie herbami rycerskimi. Ostateczne ukształtowanie się wizerunków na tarczach herbowych nastąpiło w XIV wieku i w tej postaci przetrwały one do czasów współczesnych.

Szlacheckie rodziny noszące nazwisko Kucharscy, pieczętowały się różnymi herbami.

Według zapisów, co potwierdzają również herbarze można odszukać rodziny nie spokrewnione z sobą, używające tego samego herbu i nazwiska.

Według alfabetu pierwszym herbem używanym przez Kucharskich, był herb Godziemba, nazywany również Godzięba i Godzięby. W polu czerwonym sosna barwy naturalnej o trzech konarach i pięciu korzeniach. W klejnocie nad hełmem w koronie pół rycerza w zbroi, trzymającego w prawej ręce taką samą sosnę jak na tarczy. Najstarszy znak pieczętny pochodzi z roku 1363[96].

Można tu wyszczególnić rodzinę Kucharskich herbu Godziemba z Kuchar, koło Grodźca w ziemi zakroczymskiej[97]. Źródła podają Jana z Kuchar, który w 1416 roku był wierzycielem Stefana, podsędka czerskiego. Jan był chorążym ciechanowskim i kasztelanem zakroczymskim. Żonaty był z Przybką, córką Dobrogosta z Okunina. W 1434 roku przekazał wraz z żoną datek na kościół w Czerwieńsku. W 1439 roku Jan sprzedał Wilków za 400 kóp półgroszków krakowskich księciu mazowieckiemu Ziemowitowi. Synowie w 1471 roku sprzedali części Trąbek Piotrowi, synowi Wacława z Trąbek. Mikołaj był w 1448 roku kapelanem arcybiskupa gnieźnieńskiego, a w 1469 r. kanonikiem katedry płockiej. Ścibór był w 1451 roku podsędkiem ziemskim wyszogrodzkim. W latach 1468-1480 sędzią ziemskim ciechanowskim. Miał córki Dorotę i Annę. Wyszły kolejno za Jakuba z Nieborzyna i Jana Lasockiego. Ścibór zmarł przed 1483 rokiem. Wojciech pisał się Kucharski z Noskowa.W latach 1471 - 1479 był podkomorzym ciechanowskim. Był żonaty z Małgorzatą Nawrotówną Prusinowską. Mieli dwie córki Annę i Elżbietę[98].

Z nazwą Kuchary w ziemi zakroczymskiej łączy się spadkobierców Stanisława Kucharskiego, który w 1567 roku przekazał je Marcinowi i Tomaszowi Kucharskim. Widnieją jako zwolennicy obioru na króla polskiego Jana Kazimierza. Kolejnymi osobami, które używały nazwiska Kucharski i herbu Godziemba był Sebastian Sosnkowski, któremu w wianie żona wniosła część Kuchar. Przybrał nazwisko Kucharski z Sosnkowa, a jego potomni po nim[99].

Z pośród Kucharskich pieczętujących się herbem Godziemba, A. Boniecki wyróżnia również Jana, który został nobilitowany w 1768 roku. Miał on syna Stanisława Kostkę, Jana, Szymona, którzy później legitymowali się szlachectwem w sądzie lwowskim w 1782 roku. Mieli męskich potomków[100].

Według informacji zawartych w opracowaniu S. Górzyńskiego i J. Kochanowskiego w XVI wieku w Senacie polskim zasiadali Kucharscy tegoż herbu[101].

Herb Jastrzębiec (Bolesta, Boleścic, Kamiona, Ludbrza, Łazęki, Nagóra, Zarasy) występował w heraldyce w sześciu odmianach. Najstarsza pieczęć z tym herbem pochodzi z 1319 roku[102]. Na tarczy w polu błekitnym podkowa złota, końcami prosto do góry obrócona, w jej środku krzyż, na hełmie nad koroną Jastrząb, z skrzydłami trochę do lotu wzniesionymi, w prawą tarczy cały sobą skierowany, z dzwonkami i pęcinami, w szponie prawej trzyma takąż podkowę z krzyżem, jako i na tarczy[103]. Używali go właściciele Kuchar w powiecie brzeskim, województwie płockim[104]. Kuchary te od późniejszych właścicieli nazywano Kucharami Kryskimi. Właścicielem ich był Mikołaj z Kuchar, prawdopodobnie syn Bartłomieja Bolesty, sędziego płockiego. W 1373 roku ufundował kościół i parafię w Koziebrodach. Inni z tej rodziny to Krystek z Kuchar wymieniony w przywilejach nadanych Boleściom w 1408 roku przez księcia Ziemowita. Inny Piotr, proboszcz katedry płockiej. Kolejny Bolesta Kucharski z Okunina. Nieopodal Kuchar Kryskich są również Kuchary, które posiadali także Boleścice. Właścicielem drugich był Jakub Modzila z Kuchar, które to dobra skonfiskowano w 1498 roku za niestawienie się na wojnę. W 1578 roku dziedzicami Kuchar wymienia się Mikołaja Muziołka, Jana Bagiennego i Wojciecha Łaszcza. Kolejni Maciej i Piotr Kucharscy herbu Jastrzębiec podpisali elekcję Władysława IV a Jan i Wojciech, Augusta II[105].

Herb Korab (pisze się go także: Korabczyk, Korabczyce, Korabiów) - w polu czerwonym korab [łódź] złoty z wieżą złotą, murowaną i blankowaną. W klejnocie nad hełmem w koronie taki sam korab z wieżą. Najstarszy znak pieczętny pochodzi z 1299 roku[106]. Kucharscy herbu Korab pochodzą z ziemi kaliskiej. Nazwisko biorą od wsi Kuchary lub Kucharki leżącychw pobliżu siebie na zachód od Kalisza. W 1288 roku wzmiankowany jest Świętomirz Kuchar. Kolejny Wacław z Kuchar w latach 1367 - 1369 był stolnikiem kaliskim. W dokumentach z lat 1411 - 1414 wzmiankowany jest „Maciej Zapała z Kuchar i jego syn Przemysław. Z Korabitów jest również Jan należący do Cystersów w Lądzie, zmarły w 1438 roku. Inny Michał, syn Grzegorza z Małych Kuchar był studentem krakowskim w 1482 roku"[107].

Wzmiankowani jako dziedzice Kucharek są Łukasz i Małgorzata Kucharscy[108].

Kucharscy herbu Korab wzmiankowani są również w województwie sieradzkim. Z Andrzeja i Jadwigi Starczewskiej pochodzi Sebastian, Franciszek i Stanisław Jezuita[109]. Sebastian pisarz grodzki piotrkowski, ofiarował kamienicę kolegium piotrkowskiemu[110]. Sebastiani Franciszek podpisali obiór Jana Kazimierza. Potomkiem jednego z nich jest Kazimierz, jezuita zmarły w Piotrkowie. Brat Kazimierza, Władysław był pisarzem grodzkim podwojewódzkim i skarbnikiem sieradzkim, a w 1689 roku wykupił Turzyn i Białą[111].

Pieczętującym się herbem Korab był także Piotr, podczaszy dobrzyński - 1690 rok, który razem z Franciszkiem podpisał elekcję Augusta II. Krewny ich Remigiusz był starostą małogrodzkim od 1715 roku, a od 1726 roku starostą ryskim[112].

Stefan, burgrabia nurski miał syna Gabriela, burgrabiego opoczyńskiego. On to wylegitymował się z herbu Korab przed sądem ziemskim we Lwowie w 1783 roku[113].

W 1805 roku przed Deputacją Wywodową w Wilnie dowodzą swojego szlachectwa potomkowie Aleksandra Kucharskiego, który był w 1600 roku właścicielem Korowajewszczyzny w powiecie oszmiańskim[114]. Pośród rodów szlacheckich są wymieniani również w XIX wieku w powiecie lidzkim[115].

Jest mało prawdopodobne, aby tak rozrzuconą po Rzeczypospolitej była jedna rodzina Kucharskich tegoż herbu.

Kucharscy pieczętowali się również herbami: Lubicz, Rola, Pobóg oraz Zagłoba. Boniecki umiejscawia ich w dwóch wsiach Kuchary, leżących koło Łęczycy. Bliskość ich położenia względem siebie oraz rozrodzenie tych familii utrudnia opisanie ich rodzinami herbowymi[116].

Lubicz lub Luba funkcjonował w trzech odmianach Najstarsza pieczęć z Lubiczem pochodziz 1348 roku[117]. Ma być podkowa jak w Dąbrowie ułożona, z dwiema krzyżami, z których jeden, na wierzchu podkowy, drugi we środku jej, pole powinno być błękitne, krzyże białe, na hełmie trzy pióra strusie[118]. Odwołując się do Bonieckiego, tym herbem pieczętował się Wojdyło z Kuchar, który w 1396 r. zaświadczył szlachectwo Gołkowskiego[119]. Lubiczem pieczętowali się Kucharscy pochodzący z ziemi krakowskiej, m. in. również syn Stanisława, Jędrzej Kucharski (1608 - 1679), który był kanonikiem krakowskim oraz rektoremi podkanclerzym Akademii Krakowskiej[120].

Herb Rola (Kroje): W polu czerwonym trzy kroje srebrne w roztrój, naokoło róży o pięciu płatkach, srebrnej. W klejnocie nad hełmem pięć piór strusich. Najstarszy znak pochodziz 1330 roku[121]. Pieczętowała się nim rodzina Kucharskich biorąca swoje początki we wsi Kuchary leżące we wspomnianym powiecie łęczyckim. Z czasem rozrodziła się i potomków jej można spotkać jako posesjonatów osiadłych również w Wielkopolsce i na Podolu. Jedna linia tego herbu używała przydomku Krzczan[122]. „Bracia Jan, Piotr i Wojciech byli wymienieni przy podziale dóbr w tych Kucharach w 1501 roku. Wojciech miał dwóch synów Piotra zwanego Zakończem oraz Krystyna. Krystyn z żoną Dorotą Słowiańską lub Sławecką miał pięciu synów: Stanisława, Macieja - bezdzietnego, Andrzeja, Walentego oraz Jana. Jan ożeniony był z Małgorzatą Sokolnicką z Sokolnik i miał cztery córki oraz trzech synów Jana, Stanisława i Krzysztofa. Jan ojciec sprzedał swoją część Kuchar i przeniósł się do nowych dóbr Lubonice"[123]. Jego syn, również Jan osiadł na Podolu i był dziedzicem Suszyszek, posesorem Woroszyłówki w latach 1622 - 1639. W latach 1633 - 1637 procesuje się z Dominikanami z Łucka, od których dzierżawił Dziunków. Ożeniony był z Anną Grotówną Łubkowską i miał z nią syna Stanisława. Stanisław z żoną Ewą Cieszkowską miał potomstwo: Marcina, Mariana, Aleksandra, Franciszka, Barbarę, Annę i Aleksandrę. Również noszącym ten herb był Stanisław, wojski halicki, a inny Mikołaj był cześnikiem podolskim[124].

Herb Zagłoba również zwany Zagrodą: W polu błękitnym podkowa srebrna przeszyta takąż szablą o rękojeści złotej. W klejnocie nad hełmem w koronie skrzydło orle czarne prawe przeszyte strzałą w lewo[125]. W jednej z podłęczyckich Kuchar wzięła swój początek inna rodzina Kucharskich, która pieczętowała się tym herbem[126]. Według Bonieckiego wylegitymowali się ze szlachectwa w 1854 r.: Józef oraz Kazimierz Jan Nepomucen Kucharscy[127].

W pierwszej połowie XVII w. herbem tym pieczętowali się Jan, Stanisław, Wojciech i Władysław Kucharscy. W 1733 r. skarbnikiem sieradzkim oraz porucznikiem powiatu lelowskiego był Kazimierz Kucharski herbu Zagłoba[128].

Herb Pobóg, także nazywany Pobodze lub Pobożany: W polu błękitnym podkowa srebrna z zaćwieczonym krzyżem kawalerskim złotym na barku. W klejnocie nad hełmem w koronie pół charta srebrnego. Najstarszy jej znak pochodzi z 1396 roku[129]. Opierając się o zapis Bonieckiego, używali go „Szymon, syn Andrzeja, jako brat wujeczny i Andrzej i Jan, synowie Macieja i Doroty Barłoskiej jako siostrzeńcy rodzeni z rodu Pobogów świadczyli w 1598 r.,w Łęczycy przy wywodzie szlachectwa Jakóba Barłoskiego"[130].

Herbem Prawdzic (Prawda) pieczętowali się Kucharscy z Kuchar w ziemi ciechanowskiej[131]. Prawdzic lub Prawda: W polu błękitnym mur czerwony z blankami, zza którego pół lwa złotego wspiętego z takąż prawdą w łapach[132]. W klejnocie nad hełmem w koronie pół takiego samego lwa z prawdą w łapach. Najstarsza pieczęć z tym herbem pochodzi z 1372 roku[133]. W drugiej połowie XVI w. żył Stanisław Kucharski, dziedzic Kuchar, części Bolęcina, Przepiłek, Przerowa i Kałków w ziemi ciechanowskiej. Z tej rodziny pochodził Adam, który był insygatorem komór solnych w 1610 r[134]. W 1720 r. skarbnikiem ciechanowskim był Franciszek Kucharski, a po nim Hipolit Kucharski zmarły w 1756 r[135]. Przedstawiciele tej rodziny osiedli bardzo szybko na Rusi w okręgu lwowskim i bełskim. Paszko czyli Paweł z Kuchar występuje w dokumentach sądowych lwowskich już w 1448 r. Synami Pawła byli Jakub i Stanisław z Kuchar[136]. W 1549 r. Maciej Kucharski był rządcą szczyrzyckich dóbr królewskich. Miecznikiem podolskim był Michał, żyjący w II połowie XVII w. Natomiast żyjący w I połowie XVIII w. Andrzej był cześnikiem buskim[137]. Jan Kucharski urodzonyw 1805 r., był profesorem Uniwersytetu Lwowskiego i zmarł w 1874 r. W 1897 r. Jan Kucharski oraz jego synowie Paweł, Wiktor i Michał Janusz wykazali się we Lwowie metrykami zaświadczającymi ich pochodzenie i herb Prawdzic[138].

Herb Wieniawa, zwany również Żubrzą Głową, Pierściną: W polu złotym głowa żubrza z kolcem złotym w nozdrzach. W klejnocie nad hełmem w koronie pół lwa złotego ukoronowanego z mieczem w prawej łapie, której najstarszy wizerunek pieczętny pochodzi z lat 1302 - 1315[139]. Z podkaliskich Kuchar wywodzą się Kucharscy herbu Wieniawa. W 1398 r. bracia Mikołaj i Andrzej z Kuchar zaświadczają swoje szlachectwo w Sieradzu. Syn wspomnianego Mikołaja, Wojciech był studentem Akademii Krakowskiej[140].

W 1374 r. Benko z Kuchar otrzymał od księcia opolskiego Żabokruki i osiadł na Rusi[141].

Herb Wczele (inne nazwy: Łębno, Pczelicz, Szachownica). Najstarsza pieczęć z tym herbem pochodzi z 1368 roku. Wczele ma pole szachowane srebrno – złote. W klejnocie nad hełmem w koronie pół murzyna z przepaską na czole, trzymającego odwrotną szachownicę w rękach[142]. Został potwierdzony dla Walentego Kucharskiego, który był kanonikiem poznańskim od 1517 r. Według tego wywodu jego rodzina miała pochodzić z Kucharw powiecie kaliskim[143].

Również opierając się na informacjach zawartych w pracach Leszczyca, Bonieckiego, von Żernickiego, Kucharscy z Wielkopolski, pieczętowali się herbem Szreniawa, pisanym także Śreniawa, Krzywaśń i Ocela. Herb posiada w polu czerwonym krzywaśń srebrną z zaćwieczonym krzyżem srebrnym. W klejnocie nad hełmem w koronie pół lwa wprost między dwoma rogami turzymi z dzwonkami[144]. Był używany przez Barbarę z domu Kucharską, która była babką kanonika gnieźnieńskiego, Wysockiego, żyjącego w I połowie XVIII w[145]. Na odnotowanie zasługuje również osoba zesłańca styczniowego wymieniana w dokumentach carskich tylko z nazwiska. Henryk Skok w książce „Polacy nad Bajkałem 1863-1883" wymienia go jako czynnego działacza antycarskiego spisku w Kuźniecku w latach 1863-1865.

Zestawienie ilości osób używających współcześnie nazwiska Kucharski

Według danych na rok 1993 r. żyło w Polsce 30949 osób i około 1080 poza granicami. Ilościowe ich rozmieszczenie jest przedstawione według ówczesnego podziału administracyjnego Polski na 49 województw[146]:

bialskopodlaskie – 64, białostockie – 203, bielskie (BB) – 327, bydgoskie – 919, chełmskie – 176, ciechanowskie – 441, częstochowskie – 849, elbląskie – 252, gdańskie – 603, gorzowskie – 601, jeleniogórskie – 315, kaliskie – 959, katowickie – 1823, kieleckie – 1322, konińskie – 444, koszalińskie – 516, krakowskie – 865, krośnieńskie – 243, legnickie – 427, leszczyńskie – 196, lubelskie – 588, łomżyńskie – 64, łódzkie – 1745, nowosądeckie – 169, olsztyńskie – 299, opolskie – 440, ostrołęckie – 94, pilskie – 397, piotrkowskie – 479, płockie – 868, poznańskie – 900, przemyskie – 208, radomskie – 1607, rzeszowskie – 162, siedleckie – 502, sieradzkie – 638, skierniewickie – 725, słupskie – 364, suwalskie – 232, szczecińskie – 704, tarnobrzeskie – 255, tarnowskie – 543, toruńskie – 497, wałbrzyskie – 401, warszawskie – 3849, włocławskie – 445, wrocławskie – 1248, zamojskie – 480, zielonogórskie – 501.

Należy pamiętać, iż pewna grupa osób używających tego nazwiska żyje na polskich kresach wschodnich do dzisiaj, nie poddali się ekspatriacji. Niestety brak w tym zakresie szczegółowych badań. Pokuszę się na podstawie swoich obserwacji i spostrzeżeń określić ich liczbę na około 80 osób. Natomiast na ponad 1000 (tysiąc) można szacować liczbę osóbo tym nazwisku żyjących w Europie zachodniej, a na pozostałych kontynentach to kolejne kilkaset, tj.: około 200 (wyliczenia te są szacunkowe oparte na moich przybliżonych danych i kalkulacjach z lat 90-tych XX wieku. Ta część wymaga jednak w przyszłości przeprowadzenia dalszych gruntownych badań i analiz).

Następnym krokiem pracy mogłaby być dokładna monografia każdej z rodzin doprowadzona do współczesności, co pozostaje w sferze przyszłych starań i oczekiwań. Przedstawieni w opracowaniu są pochodzenia szlacheckiego, ponieważ odnośnie tej społeczności zachowały się pierwsze i jak widać znaczne informacje. Zapewne z czasem w XVIII i XIX wieku nazwisko to przeszło również do użytku w środowiskach mieszczańskich jak i chłopskich. Był to zresztą normalny proces w tworzeniu i upowszechnianiu się nazwisk polskich. Praktycznie nie ominęło to wielu znanych odmiejscowych nazwisk jak np.: Kowalscy, Borkowscy, Potoccy, Kwiatkowscy, Kosowscy, Dębowscy, Głowaccy, Zamojscy,...

Przypisy

[1] Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, pod red. K. Rymuta, Kraków 1996, t. I, Wstęp, s. V.
[2] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, Warszawa (dalej SGKP) 1883, s. 838.
[3] Tamże, s. 836., Słownik Starożytności Słowiańskich, pod red. W. Kowalenki, G. Labudy, Warszawa 1964, t. 5, s. 309.
[4] Tamże, s. 309.
[5] Tamże, s. 309., Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa 1998, s. 24.
[6] Słownik Starożytności..., s. 309.
[7] Tamże s. 309 in.
[8] Tamże, s. 310.
[9] Tamże, s. 310 in.
[10] Tamże, s. 555 in., Nazwy miejscowe..., s. 447.
[11] Słownik Starożytności..., s. 555 in.
[12] Nazwy miejscowe..., s. 445.
[13] Słownik starożytności..., s. 556.
[14] Tamże. s. 555 in.
[15] Polska. Atlas samochodowy, Warszawa, Wrocław 1999, s. 95 A.
[16] SGKP, s. 836. Morga to jednostka powierzchni – 0,56 ha.
[17] Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, pod red. K. Rymuta, Kraków 1996, t. III, s. 446.
[18] Polska. Atlas..., s. 95B.
[19] Nazwy miejscowe..., s. 446.
[20] SGKP, s. 836.
[21] Polska Atlas..., s. 95B.
[22] Tamże, s. 131A.
[23] Nazwy miejscowe..., s. 445.
[24] SGKP, s. 836.
[25] Polska. Atlas..., s. 150A., Nazwy miejscowe..., s. 445.
[26] Nazwy miejscowe..., s. 445.
[27] SGKP, s. 836.
[28] Tamże, s. 836.
[29] Polska.  Atlas..., s. 149B.
[30] Nazwy miejscowe..., s. 445in.
[31] SGKP, s. 836in.
[32] Atlas samochodowy, Warszawa 1996, s. 63a2., Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, Wrocław 1991, s. 315.
[33] Nazwy miejscowe..., s. 447.
[34] SGKP, s. 837.
[35] Atlas samochodowy, s. 63a2., Nazwy miejscowe..., s. 446.
[36] Tamże, s. 446.
[37] SGKP, s. 837.
[38] Nazwy miejscowe..., s. 447., Polska. Atlas..., s. 77B.
[39] SGKP, s, 837.
[40] Polska. Atlas..., s. 56D., Nazwy miejscowe..., s. 446.
[41] Tamże, s. 446.
[42] SGKP, s. 837.
[43] Nazwy miejscowe..., s. 446.
[44] Tamże, s. 446.
[45] Tamże, s. 837.
[46] Polska. Atlas..., s. 92B., Nazwy geograficzne..., s. 315.
[47] SGKP, s. 836.
[48] Polska. Atlas..., s. 92B., Słownik etymologiczno – motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Odmiejscowe nazwy osobowe, pod red. Z. Kalety, Kraków 1997, s. 94.
[49] SGKP, s. 836.
[50] Nazwy miejscowe..., s. 445.
[51] Tamże, s. 836.
[52] Polska. Atlas..., s. 134C., Nazwy miejscowe..., s. 445.
[53] Tamże, s. 445.
[54] SGKP, s. 836.
[55] Atlas samochodowy, s. 61 0G., Nazwy miejscowe..., s. 446.
[56] Tamże, s. 446in.
[57] SGKP, s. 837.
[58] Polska. Atlas..., s. 92 D., Słownik etymologiczno – motywacyjny..., s. 94., Nazwy miejscowe..., s. 445.
[59] Tamże, s. 445.
[60] M. Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 1998, s. 132., SGKP, s. 837.
[61] Tamże, s. 837.
[62] Polska Atlas..., s. 126 AB.
[63] SGKP, s. 837.
[64] Polska. Atlas..., s. 127 A., Nazwy miejscowe..., s. 446.
[65] Polska. Atlas..., s. 92C., Nazwy geograficzne..., s. 315., Nazwy miejscowe..., s. 444.
[66] Tamże, s. 444in.
[67] SGKP, s. 835.
[68] SGKP, s. 835.
[69] Tamże, s. 835.
[70] Tamże, s. 835in.
[71] Tamże, s. 838.
[72] Tamże, s. 837., Nazwy miejscowe..., s. 447.
[73] Tamże, s. 447.
[74] SGKP, s. 837.
[75] Nazwy miejscowe..., s. 445.
[76] SGKP, s. 835.
[77] SGKP, s. 835., Atlas samochodowy, s. 136 B6.
[78] SGKP, s. 837in.
[79] K. Rymut, Nazwiska Polaków, Warszawa 1991, str. 12.
[80] Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze..., s. 16in.
[81] K. Rymut, dz. cyt., s. 13.
[82] Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze..., s. 41., zob.: Słownik staropolskich nazw osobowych, pod red. W. Taszyckiego, Wrocław 1971-1973, t. III, z. 1, s. 183.
[83] Z. Kaleta, Ewolucja nazwisk słowiańskich. Studium teoretyczno – porównawcze, Kraków 1991, s. 91.
[84] Tamże, s. 94in.
[85] Tamże, s. 151in.
[86] Z. Kaleta, Nazwisko w kulturze..., s. 16in.
[87] Tamże, s. 18.
[88] A. Boniecki, Herbarz Polski, Warszawa 1909, t. XIII, s. 76.
[89] K. Rymut, dz. cyt., s. 23.
[90] Tamże, s. 28.
[91] Tamże, s. 52.
[92] A. Boniecki, dz. cyt., t. XIII, s. 83.
[93] Słownik staropolskich nazw osobowych, pod red. W. Taszyckiego, Wrocław 1971-1973, t. III, z. 1, s. 183 in.
[94] Tamże, s. 183.
[95] Tamże, s. 183in.
[96] S. Górzyński, J. Kochanowski, Herby szlachty polskiej, Warszawa 1990, s. 57.
[97] K. Niesiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1840, t. V, s. 427., A. Boniecki, Herbarz Polski, t. XIII s. 76., Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, wydał J. Ostrowski, Warszawa 1909, s. 10., E. von Żernicki - Szeliga, Der Polnische Adel und die demfelben hinzugetreten audersländifchen Adelsfamilien, Hamburg 1900, s. 489., Z. Leszczyc, Herby szlachty polskiej, Poznań MCMVIII, t. I, s. 95.
[98] A. Boniecki, dz. cyt., s. 76.
[99] Tamże, s. 76.
[100] Tamże, s. 76-77.
[101] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 57.
[102] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 68.
[103] K. Niesiecki, dz. cyt., t. IV, s. 462.
[104] Tamże, t. V, s. 428., Z. Leszczyc, dz. cyt., s. 143., A. Boniecki, dz. cyt., s. 77.
[105] Tamże, s. 77.
[106] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 79.
[107] A. Boniecki, dz. cyt., s. 77.
[108] Tamże, s. 77in.
[109] Tamże, s. 77in., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489., Z. Leszczyc, dz. cyt., s. 175.
[110] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 428.
[111] A. Boniecki, dz. cyt., s. 78.
[112] Tamże, s. 78.
[113] Tamże, s. 78.
[114] Tamże, s. 78.
[115] C. Malewski, Rody szlacheckie w powiecie lidzkim na Litwie w XIX wieku, Wilno 2002, s. 89.
[116] A. Boniecki, dz. cyt., s. 79.
[117] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 96.
[118] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 141.
[119] A. Boniecki, dz. cyt., s. 79.
[120] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 428., L. Hajdukiewicz, Kucharski Andrzej, [w:] Polski Słownik Biograficzny, pod red. B. Leśnodorskiego, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971, t. XVI, s. 45in., Z. Leszczyc, dz. cyt., t. II, s. 215., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489.
[121] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 138.
[122] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 428., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489., A. Boniecki, dz. cyt., s. 80., Z. Leszczyc, dz. cyt., s. 285.
[123] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 428.
[124] A. Boniecki, dz. cyt., s. 80.
[125] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 163.
[126] A. Boniecki, dz. cyt., s. 80., Z. Leszczyc, dz. cyt., t. II, s. 331., K. Niesiecki, dz. cyt., s. 429., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489.
[127] A. Boniecki, dz. cyt., s. 80.
[128] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 42.
[129] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 121
[130] A. Boniecki, dz. cyt., s. 79.
[131] K. Niesiecki, dz. cyt., s. 428., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489., A. Boniecki, dz. cyt., s. 80.
[132] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt.., s. 127.
[133] Tamże, s. 127
[134] A. Boniecki, dz. cyt., s. 80 in.
[135] Tamże, s. 81.
[136] Tamże, s. 81in.
[137] Tamże, s. 82.
[138] Tamże, s. 82 in.
[139] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 159.
[140] A. Boniecki, dz. cyt., s. 83.
[141] Tamże, s. 83.
[142] S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 158.
[143] A. Boniecki, dz. cyt., s. 83.
[144]Tamże, s. 83., S. Górzyński, J. Kochanowski, dz. cyt., s. 149., Z. Leszczyc, dz. cyt., t. II, s. 301., E. von Żernicki – Szeliga, dz. cyt., s. 489.
[145] A. Boniecki, dz. cyt., s. 83.
[146] Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, pod red. K. Rymuta, Kraków 1993, t. V, s. 371 in.

Joomla Templates and Joomla Extensions by ZooTemplate.Com