Orłów (pow. kutnowski) – cmentarz przykościelny
Orłów, niewielka wieś nad Bzurą, w powiecie kutnowskim, był w czasach pierwszej Rzeczypospolitej, miastem powiatowym województwa łęczyckiego. Na miejscowym cmentarzu parafialnym nie zachowały się jednoznacznie szlacheckie, czy ziemiańskie miejsca pochówku. Natomiast na cmentarzu przykościelnym, gotyckiego kościoła pod wezwaniem Bożego Ciała i św. Jadwigi, znajduje się klasycystyczna kaplica grobowa. Charakterystyczny obiekt z tympanonem wspartym na kolumnach wybudowano w linii ogrodzenia za prezbiterium świątyni.
W zasadzie jest to nie tyle kaplica, ile grobowiec – katakumby, o czym świadczą cztery wnęki na trumny. Na tympanonie umieszczono metalową tablicę z wypukłym napisem: „Grób rodziny baronów Skarżyńskich”. Miejscowy proboszcz twierdzi, że pochowano tu m.in. senatora pochodzącego z tego rodu. Według księdza Niemcy mieli rozbić katakumby w czasie okupacji, w poszukiwaniu kosztowności, i skraść, m.in., szable pochowanych tu osobistości.
Natomiast na frontonie kościoła, po obu stronach głównego wejścia, umieszczono dwie płyty nagrobne, zamontowane niegdyś w podłodze kościoła. Obydwie pochodzą najprawdopodobniej z pocz. XVI w. i przedstawiają odzianych w zbroje rycerzy z mieczami w dłoniach. Rycerz po prawej nie ma oka, natomiast lewy dzierży dodatkowo chorągiew. Na obu płytach umieszczono kartusze z herbem Ciołek. Przy czym na lewej płycie cielak ma skrzyżowane nogi, czego nie wyrzeźbiono na płycie prawej.
Inskrypcja na lewej tablicy jest częściowo czytelna. Możemy odcyfrować nazwisko: Jan Dyozik (w literaturze spotyka się także pisownię Jan Dvozik i Jan De Vozik) oraz datę 1542 (prawdopodobnie data śmierci rycerza).
Ps.
Wiadomości o orłowskich katakumbach uzupełnił Pan Mirosław Skarzyński:
1. Nie leży tam prawdopodobnie żaden senator, to jakaś legenda sympatycznego, ale słabo zorientowanego księdza proboszcza, który owszem słyszał o Jerzy Skarzyńskim, senatorze kasztelanie z 1818 (w tymże roku zmarł), ale ten pochowany jest w Suserzu, "kilkadzieści" kilometrów dalej od Orłowa, w podziemiach tamtejszego kościoła, którego był fundatorem.
2. Leżą tam: a) Ambroży baron Skarzyński (6 XII 1787 - 6 VI 1868), oficer w 1. pułku szwoleżerów gwardii Napoleona I, gen. WP 1831; b) jego żona - Józefa z Sokołowskich h. Pomian (Orłów byl jej posagiem); c) syn Ambrożego - Jerzy Skarzyński (7 VI 1819 - 8 III 1875), powstaniec wielkopolski z 1848 r.
Co do czwartego miejsca - nie ma pewności; albo jest puste, albo leży w nim jedne z dzieci gen. Ambrożego ur. po 1831 r. i zmarłe w kilka lat później.
Ps.2
Powyższy artykuł dowodzi, że współcześnie odróżnianie wizerunków zwierząt gospodarskich staje się sztuka tajemną. Jak bowiem można dostrzec ciołka (młodego byka) w zwierzęciu, które na zakręcone rogi i krótki gruby ogon w dół? Jak widać - można.
W istocie na obu płytach nagrobnych na frontowej ścianie kościoła w Orłowie widoczni są rycerze trzymający tarcze z baranem - czyli z herbem Junosza.
Napisy na płycie po prawo uległy całkowitemu zatarciu. Na płycie po lewo - tylko to co znajdowało się w dolnej części otoku jest dziś nieczytelne. I oczywiście nie tam nic o "Dvoziku".
Treść tej płyty brzmi następująco: "Strenuus Milles Generosus Ioanes de Vozniki, succamerarius terrae lanciciensis [obit] ... post festum Sancti Bartholomai Anno 1542".
Ów Jan Woźnicki, podkomorzy łęczycki, był dziedzicem dóbr Wożniki i Łężki w parafii Leźnica Wielka w województwie łęczyckim i należał do rodu Junoszów [Tadeusz Piotrowski, Rozsiedlenie rodowe szlachty łęczyckiej na przełomie XIV i XV w., "Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego", 1939, s. 55-56]. Był krewnym tutejszych Junoszów Orłowskich z prawem kollacji w miejscowym kościele.
Jan Woźnicki otrzymał nominację królewską na podkomorzego łęczyckiego dnia 9.02.1534 roku po śmierci swego poprzednika na tym urzędzie - Stanisława Hynka Umieńskiego [AGAD, Metryka Koronna, sygn. 49, k. 54].
W 1538 r. tenże Jan ożenił się z Anną Oporowską h. Sulima, córką Jana, wojewody brzeskiego i Zofii z Pampowskich, wojewodzianki sieradzkiej. Anna była wówczas już podwójną wdową - po Grzegorzu Lubrańskim, wojewodzicu poznańskim oraz Tomaszu Lubrańskim, kasztelanie brzeskim. Ten drugi został zabity w 1537 r. w lesie pod Koninem w czasie bitwy jaką jego poczet stoczył z pocztem Mikołaja Russockiego, kasztelana biechowskiego. Ów Russocki był szwagrem pierwszego męża Anny, a przedmiotem sporu stały się zapisy posagowe na rzecz tej Anny, ograniczające prawa dziedziczne sióstr Grzegorza Lubrańskiego (w tym i żony Russockiego).
Russocki za swój czyn trafił na półtora roku do dolnej wieży na zamku w Malborku, po czym po kilku miesiącach dostał złagodzenie wyroku z łaski królewskiej. Resztę karę spędził na górnej wieży - co pozwoliło mu przeżyć wyrok, a po odsiadce na nowo rozpocząć wojny sądowe [Tomasz Sławiński, Kretkowscy i ich dzieje od połowy XIV wieku, Włocławek-Warszawa 2007, s. 114-116].
W niedzielę przed Świętym Bartłomiejem (20.08) 1542 roku w zamku Łabiszynie na Kujawach, należącym do Jana Latalskiego, wojewody poznańskiego, starosty inowrocławskiego - Jan Woźnicki ustanowił opiekunów dla swej nieletniej córki Barbary w osobach krewnych Erazma Kretkowskiego, kasztelana brzeskiego, Wojciecha Leźnickiego zwanego Polak oraz swej żony Anny Oporowskiej. Dodatkowo powołał protektorów i obrońców dziecka, mianowicie - Łukasza Górkę, biskupa włocławskiego i Jana Tarnowskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego i starostę sandomierskiego. Świadkami tego aktu woli byli Stanisław Czarnkowski, Paweł Czyżewski i Jan Radecki.
Z nagrobka w Orłowie wiadomo, że Jan Woźnicki zmarł kilka dni później, zaś sam dokument ustanowienia opieki został oblatowany w kancelarii większej koronnej i potwierdzony przez króla Zygmunta Starego w Krakowie dnia 16.09.1542 roku [AGAD, Metryka Koronna, sygn. 64, k. 13v-15v].
Powyższy Erazm Kretkowski był bratem ciotecznym Anny Oporowskiej (pokrewieństwo przez matki Pampowskie), a pod jego opieką znajdował się już Wawrzyniec Lubrański, syn Anny z drugiego małżeństwa. Zarówno Wawrzyniec jak i Barbara trafili na wychowanie na dwór wspominanego protektora - hetmana Jana Tarnowskiego [T. Sławiński, op. cit., s. 116].
Dnia 7.09.1542 r. król nominował Brychcego Sobockiego na nowego podkomorzego płockiego [AGAD, Metryka Koronna, sygn. 57, k. 352]. Natomiast Anna wyszła po raz czwarty za mąż za Jakuba Drzewieckiego, starostę inowłodzkiego, który w 1548 r. w Kazimierzu Biskupim dopadł i zamordował Russockiego [T. Sławiński, op. cit., s. 116].
Na dworze powyższego Jana Tarnowskiego przebywał także rotmistrz obrony potocznej Mikołaj Orłowski, rodem z tegoż Orłowa. Po 1546 r. otrzymał on od króla podkomorstwo łęczyckie po Brychcym Sobockim. Zmarł w 1549 r., a hetman Tarnowski wystawił mu nagrobek w Sandomierzu z herbem Junosza [AGAD, Metryka Koronna, sygn. 77, k. 1v-2. Kacper Niesiecki, Herbarz polski, Lipsk 1839-1845, t. 7, s. 129. Szymon Starowolski, Monumenta Sarmatorum, Kraków 1655, s. 668. Włodzimierz Dworzaczek, Hetman Jan Tarnowski, s. 259-260].
W 1576 r. Woźniki w powiecie łęczyckim były własnością Wincentego Przerembskiego, zaś Orłów w powiecie własnym - podzielony między Pawła Orłowskiego, Andrzeja Dembowskiego i Tomasza Dembowskiego [AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dział I, sygn. 15, k. 67 i 134v-135].
Tablice nagrobne w Orłowie naocznie zbadane w dniu 15.08.2019 r., przez komisję doraźną w składzie:
Izabella Katarzyna Korsak
Krzysztof Bohdan Orłowski
Adam A. Pszczółkowski (kierownik i kierowca)