Władysław Chrzanowski - Oszyk - herb Henryka Sienkiewicza
Heraldycy: Okolski, Bielski, Paprocki, Niesiecki, Piekosiński i in. nie znają powyższego nazwiska ani herbu. Dopiero późniejsi heraldycy, wymieniają Sienkiewiczów herbu Leliwa na Litwie; Sienkiewiczów niewiadomego herbu w połockim i smoleńskim, których heraldyk Hipolit Stupnicki (Lwów 1859) nie podając herbu i oznaczając zapis literą M z gwiazdką (gwiazdka oznacza rodzinę nową, uszlachconą z mocy prawa) pisze następująco: Sienkiewicz nobilitowany w r. ? - M Bernard, pijar, znakomity wierszopis w pierwszej połowie wieku XVIII, Gabriel paroch gr. kat. Horbulowski na Ukrainie, podpisał z wielu innymi kapłanami manifest przeciw prześladowaniom Hajdamaków Gonty r. 1768. Wreszcie rodzina naszego sławnego pisarza Henryka Sienkiewicza herbu Oszyk vel Oszyki z trockiego i Podola.
Herb Oszyki nadany został Michałowi Sienkiewiczowi przez Króla Stanisława Augusta w 1775 r. według ruskiego dokumentu przedstawionego do oblaty w Radomiu 6 lutego 1782, protoplastą tej rodziny był Piotr Oszyk Sienkiewicz "tysięcznik hospodarski Wielkich Wojsk Koronnych", któremu za usługi oddane Koronie Zygmunt III nadał dobra Limiatyszki i Czerewczyzna w województwie podolskim. Syn Piotra, pułkownik Józef, wnuk zaś rotmistrz Marcin żonaty z Sielestrewiczówną, prawnuk Michała, konfederat barski, żonaty z Ługowską herbu Lubicz, chorążanką brzeską, ten ostatni otrzymał nadanie czy potwierdzenie swego szlachectwa, syn zaś tego Michała podpułkownik Józef żonaty z Teklą z Niewodowa Niewodowską miał także syna, właściciela dóbr Grotki, żonatego ze Stefanią Kolumna-Cieciszowską, którego synem jest znakomity nasz pisarz Henryk Sienkiewicz. (Vol.Leg. VIII 303 Actum Radomiae 6 febr. 1782 r.- sprzedaż dóbr przez Michała Sienkiewicza, świad. deput. szlach. sandom. wydane Józefowi Sienkiewiczowi 29 maja 1838. Sp. Szt. pol. Chrząński tablica XIX, XXIII, Borkowski i in.).
Herb Oszyk vel Oszyki przedstawia: w polu srebrnym pod łabędziem z prawej złoty łuk prawoukośnie cięciwą na dół z trzema grotami lewoukośnie nad nim, z lewej zaś kotwicę uchem do góry lewoukośnie. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie (Rys. 1).
Tak opisany herb Oszyk - podany jest w Księdze Herbowej Juliusza hr. Ostrowskiego, w Tablicach Odmian Herbowych T. Chrząńskiego, Polskiej Encyklopedji Szlacheckiej i innych.
Natomiast rysunek ten kwestionuje Wiktor Vindyg Wittyg w swojej książce ,,Nieznana Szlachta Polska", z 1908 r. strona 288 - gdzie pisze: ,,Sienkiewicz herbu Oszyk, Michał w r. 1728 i 1730 listy do Modrzeckiego koniuszego lidzkiego M.N. w K.III No.7.33. Vol.Leg.VIII 304 Michał Sienkiewicz nobilitowany na Sejmie - z r. 1775. Hr. Ostrowski No.2458, powołując się na różne dokumenty, rysunek herbu podaje zupełnie odmienny: w polu srebrnym pod łabędziem - z prawej strony łuk prawoukośnie cięciwem na dół z trzema grotami lewoukośnie nad nim, z lewej zaś - kotwica uchem do góry w lewo. Nad hełmem w koronie trzy pióra strusie."
Zdaje się nam, że cały rysunek herbu Oszyk skomponowany ze słyszenia przez Chrząńskiego i powtórzony przez hr. Ostrowskiego jest niedokładny, ponieważ - pomijając inne oko1iczności - sam układ przedmiotów zamieszczonych na tarczy jest nie tylko dziwaczny, lecz nawet nie heraldyczny. Michał otrzymujący nobilitację albo pozostawiłby swe godło dawne, używane gdy jeszcze nie był szlachcicem, albo przyjąłby zupełnie inne, nic wspólnego z dawnym nie mające, lecz nigdy nie parodiowałby swego dawniejszego godła.
Wittyg podaje rysunek herbu Oszyk -patrz rysunek 2.
[w:] "Verbum Nobile", nr 5-6, 1993.
Poniżej prezentujemy list, jaki redakcja otrzymała od jednego z Czytelników, zawierający cenne sprostowanie i uzupełnienie powyższego tekstu. Dziękujemy.
Szanowni Państwo,
Poznając ciekawą stronę i przy okazji informacje na temat biografii Henryka Sienkiewicza spostrzegłem fakt przybliżenia postaci Józefa Sienkiewicza [ 1773-1852 ]. W prezentowanym opisie wymieniana jest wyłącznie jego druga żona.
Pierwszą była Anna Oborska, właścicielka Grotek - majątku wymienianego w tekście, który wszedł w posiadanie rodziny Sienkiewiczów dzięki zawarciu pierwszego małżeństwa i nie należał wcześniej do tej rodziny wbrew temu, co może sugerować tak interpretowana historia. Dlaczego, wbrew sztuce nie prezentujecie Państwo pełnej informacji w tym zakresie?
Z poważaniem,
Piotr Oborski
13/7/2001