Jej Ekscelencja
Pani Dalia Grybauskaite
Prezydent Republiki Litewskiej
za pośrednictwem
Ambasady Republiki Litewskiej
w Rzeczypospolitej Polskiej
Al. Ujazdowskie 14
00-478 Warszawa
LIST OTWARTY
ATVIRAS LAIŠKAS (PDF) - list otwarty w języku litewskim
Wielce Szanowna Pani Prezydent,
Pozwalamy sobie napisać do Pani niniejszy list w trosce o stan stosunków polsko-litewskich. Nasze stowarzyszenie skupia w swoich szeregach potomków szlachty polskiej i litewskiej, która współtworzyła Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Stąd też relacje pomiędzy Polską a Litwą leżą nam szczególnie na sercu.
Ważnym probierzem stanu stosunków pomiędzy naszymi oboma krajami jest sposób podejścia władz litewskich do mniejszości polskiej na Litwie. Z dochodzących do nas informacji wynika, że ostatnio w kwestii tej nie dzieje się niestety najlepiej. Głośno dyskutowane są zmiany w litewskim prawie oświatowym skutkujące w istocie zmniejszeniem liczby polskich szkół, czy też osłabieniem znaczenia języka polskiego w szkołach należących do polskiej mniejszości narodowej, które w wyniku reformy nie zostaną zamknięte. Cały czas nierozwiązana pozostaje też kwestia pisowni polskich nazwisk na Litwie.
Celem naszym nie jest ingerowanie w wewnętrzne sprawy litewskie, a tym bardziej proponowanie w powyższych kwestiach konkretnych rozwiązań legislacyjnych. Pragniemy jedynie odnieść się do szerszego zjawiska, którego symptomami są wyżej zarysowane problemy. Zjawisko to objawia się próbami rugowania z publicznego i oficjalnego obiegu na Litwie pozostałości wspólnej polsko-litewskiej przeszłości.
Dla nas, potomków twórców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, tendencja ta jest w najwyższym stopniu niezrozumiała. Można bowiem odnieść wrażenie, że władze litewskie traktują wspólną polsko-litewską przeszłość oraz jej istniejące do dnia dzisiejszego ślady (m.in. w postaci mniejszości polskiej) jako swoisty balast, którego trzeba się jak najszybciej pozbyć, ponieważ jest on pozostałością i widocznym znakiem bliżej niesprecyzowanych wrogich działań Polaków, którzy przez wieki próbowali podporządkować sobie Litwę i Litwinów.
Z taką interpretacją wspólnej polsko-litewskiej przeszłości trudno się nam zgodzić. Należy podkreślić, że nasze spojrzenie na historię relacji pomiędzy naszymi oboma krajami uwzględnia również kontekst litewski. Wynika to z faktu, że wśród członków Związku Szlachty Polskiej są potomkowie litewskich rodów, które od początku brały czynny udział w umacnianiu unii polsko-litewskiej i w budowie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. I to właśnie uwzględniając ten szerszy kontekst pragniemy podkreślić, że w naszej ocenie nietrafne jest przedstawianie historii stosunków polsko-litewskich jako okresu polskiej dominacji i prób podporządkowania sobie Litwy. Stąd też krzywdzące są w naszej ocenie działania współczesnych władz litewskich wobec mniejszości polskiej, które zdają się mieć swoje praźródło w powyższej interpretacji naszej wspólnej historii.
Być może w pierwszej fazie wzajemnych stosunków faktycznie występowała cywilizacyjna i kulturowa przewaga strony polskiej. Nie można jednak nie zauważyć, że ostateczny bilans wypada dla strony litewskiej korzystnie. To Litwa dała bowiem Polsce wspaniałą dynastię Jagiellonów – jedną z największych królewskich dynastii w Europie. To z terenu Wielkiego Księstwa Litewskiego pochodzą rody możnowładcze i arystokratyczne odgrywające pierwszoplanową rolę w historii Rzeczypospolitej, których przedstawiciele stali się z biegiem czasu także polską elitą. To ze szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego wywodził się także Adam Mickiewicz – wspaniały poeta romantyczny i nasz wspólny polsko-litewski skarb narodowy, którego pisane w języku polskim dzieła weszły na wieki do kanonu polskiej literatury. Nie można w końcu nie zauważyć i tego, że także wielu przedstawicieli współczesnej polskiej elity naukowej, kulturalnej i politycznej ma litewskie korzenie. Takie przykłady można by mnożyć. Czy faktycznie w sytuacji, gdy litewskie elity opanowały dużą cześć polskiego życia politycznego i społecznego, można mówić o polskiej dominacji nad Litwą?
Oczywistym jest, że z dzisiejszego punktu widzenia różnie można oceniać konkretne polityczne posunięcia naszych przodków. Zawsze były one jednak wynikiem ich politycznej roztropności i ważenia różnych, nieraz sprzecznych interesów, a nie wynikiem dominacji jednej strony nad drugą. W ten właśnie sposób nasi przodkowie stworzyli Rzeczpospolitą Obojga Narodów – prawdziwą strefę wolności i demokratyzmu w niedemokratycznej wówczas Europie. Jest to nasze wspólne i wielkie dziedzictwo, które powinniśmy pielęgnować i przekazywać potomnym.
Polskie ślady na Litwie powinny więc u Litwinów wywoływać poczucie dumy ze wspólnych dokonań, a nie uczucie irytacji z powodu utrzymywania się znaków rzekomej polskiej dominacji (a to ostatnie podejście można niestety czasami wyczytać z działań litewskich władz).
Dlatego też jako osoby szczerze zatroskane stanem relacji polsko-litewskich pozwalamy sobie zwrócić się bezpośrednio do Pani Prezydent, a za Pani pośrednictwem także do pozostałych litewskich władz z apelem o poszanowanie i szczególną ochronę praw mniejszości polskiej na Litwie, jak też o szczególną pieczę nad pozostałymi śladami polsko-litewskiej przeszłości. Pielęgnujmy i propagujmy nasz wspólny polsko-litewski dorobek i ślady naszej wspólnej przeszłości, bo jest to rzecz, z której tak Polacy jak i Litwini mogą i powinni być dumni.
Jako Związek Szlachty Polskiej jesteśmy gotowi wesprzeć każdą inicjatywę Pani Prezydent, rządu Republiki Litewskiej, jak też każdą inicjatywę władz polskich, która wzmacnia nasze stosunki sąsiedzkie i wspiera polską mniejszość narodową na Litwie, a także litewską w Polsce tak, aby zachowały one swój język, kulturę i tradycję, a przede wszystkim, aby nadal były żywym świadkiem naszej bogatej i złożonej wspólnej historii.
Z wyrazami szacunku,
Henryk Grocholski
Prezes Zarządu Głównego ZSzP
Zenon Ilcewicz
Sekretarz Zarządu Głównego ZSzP
Michał Niemirowicz-Szczytt
Członek Zarządu Głównego ZSzP
Henryk Wąsowski
Członek Zarządu Głównego ZSzP
