Nowy cmentarz w Zakopanem
Materiał ten nie jest próbą wyważania otwartych drzwi. Znakomitą książkę na temat cmentarza w Zakopanem wydali w 1988 roku Maciej Pinkwart i Janusz Zdebski. Był to jednak w zasadzie przewodnik biograficzny, nie poruszający strony architektonicznej, rzeźbiarskiej czy zdobniczej pomników i nagrobków. Oczywiście, w książce nie zwrócono również uwagi na treść heraldyczną epitafiów.
Ten krótki materiał nie ma ambicji opisania całościowego zabytków i nowych miejsc pochówku na nowym cmentarzu w Zakopanem. Jest raczej przyczynkiem do tematu, tematu ogromnego. Chciałbym raczej, poprzez podanie garstki informacji, zachęcić miejscowych badaczy do spojrzenia na ową wspaniałą nekropolię pod tym nowym kątem. Nowy Cmentarz jest jednym z narodowych panteonów, na którym spoczęła ogromna liczba żołnierzy, powstańców, partyzantów, ale również uczonych, ludzi pióra, rzeźbiarzy i malarzy. Nie chcę bawić się w wyliczanie znakomitości, które tutaj spoczęły. Wymienię tylko dla wzbudzenia ciekawości: Andrzeja i Olgę Małkowskich, generałów: Andrzeja Galicę, Mariana Żegotę Januszajtisa, Mieczysława Borutę Spiechowicza, Klimka Bachledę czy matkę ... Juliana Marchlewskiego.
W tym skromnym przyczynku, który jest wynikiem raczej spaceru, niż dogłębnych badań, chciałbym zwrócić uwagę na kilkanaście nazwisk.
Przy głównej alei, po jej prawej stronie, nieopodal wejścia, znajduje się grobowiec Barcikowskich. Na bogato zdobionej płycie miedzianej grobowca (znakomita metaloplastyka), umieszczono wypukły kartusz z hełmem. Herb umieszczony w kartuszu to Jasieńczyk. W grobowcu Barcikowskich pochowani zostali:
Alfred Whitehead (20 III 1912 - 21 III 1984), mgr ekonomii, porucznik Wojska Polskiego, cichociemny Armii Krajowej, więzień obozów w latach 1944-1948; Eugeniusz Barcikowski (16 II 1881 - 11 XI 1939) adwokat, działacz Polskiej Organizacji Wojskowej, major WP, obrońca Wisły z 1920 roku, rozstrzelany podczas przeprowadzonej przez Gestapo we Włocławku egzekucji czołowych przedstawicieli inteligencji.
Na pomniku przygotowane są również płyty dla osób żyjących:
Janusza Barcikowskiego (1912- ) adwokata, rotmistrza WP, obrońcy Warszawy z 1939 roku i Eugenii Danuty z Danieckich Barcikowskiej (1919 - ) powstańca warszawskiego.
Kilkadziesiąt metrów od kaplicy cmentarnej znajduje się kwatera legionowa. Wśród wielu pochowanych tutaj osób wspomnę żonę gen. Januszajtisa, Zofię Walentynę Żegota-Januszajtis z domu Jelita-Dąbrowską (10 XI 1895 - 6 I 1956).
Na samym końcu cmentarza, pod ogrodzeniem spoczął Władysław Szeliga-Podsoński (1871-1931) lekarz, podpułkownik WP.
Bliżej kwatery legionowej, usytuowano nagrobek z czerwonego piaskowca. Epitafium poświęcono Elżbiecie z hrabiów Colonna Czosnowskich hrabinie doktorowej Michałowej Baworowskiej (ur. w Kijowie 20 XI 1879 - zm. w Zakopanem 1 VIII 1920).
Kilkadziesiąt metrów w dół od kaplicy ustawiono bezstylowy pomnik poświęcony urodzonemu na Litwie ziemianinowi Stanisławowi Kozakowskiemu (1877-1931).
Na nowym cmentarzu spoczął, również w skromnym grobie z metalowym epitafium, Eugeniusz Korwin - Małaczewski († 19 IV 1922) poeta i żołnierz murmańczyk. Autor powieści Koń na wzgórzu, ppor WP. Skutkiem trudów wojennych zmarł w wieku młodzieńczym.
Pod współczesnym nagrobkiem obok kwatery legionowej spoczęły z Dąbrowa-Rumińskich Maria Albrychtowa (1878 - 1964) i z Albrychtów Zofia Koncerska (1905-1996).
Blisko ogrodzenia, na końcu cmentarza spoczęli m.in.:
Ryszard Feist (1877-1944); ze Starża-Majewskich Maria Feist (1887-1949); Jadwiga Bober-Feist (1912-1965), kierownik tajnego nauczania w latach okupacji hitlerowskiej; Stanisława Łojewska (1892-1920); z Piotrowskich Maria Feist (1926-1994) plut. II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Po przeciwnej stronie alei ustawiono prosty cementowy krzyż dla Tekli z Zaleskich Kazimierzowej Grosickiej, zmarłej w Kuźnicach, a urodzonej w majątku Raczkiewicze Ziemi Mińskiej (1865-1937).
Obok, na sąsiedniej mogile, umieszczono kilka tabliczek. Poświęcono je Euzebiuszowi Wojewódzkiemu (25 VIII 1910 - ?) ostatniemu właścicielowi majątku Dalechowice, oficerowi zamordowanemu w Katyniu; Krystynie Wojewódzkiej Ziemblic (1905-1993); Ludwikowi Ziemblic - Boguszowi (1895-1987) zmarłemu w Zakopanem, lecz pochowanemu na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, taternikowi, alpiniście, ratownikowi GOPR i przewodnikowi tatrzańskiemu.
Ostatnia tabliczka umieszczona jest również pro memoria zmarłego w Auschwitz (1 XI 1941) Jerzego Zgleczewskiego.
Ostatnim pomnikiem, o który chciałbym wspomnieć jest współczesny pomnik z szarego granitu w tzw. Alei Zasłużonych. Spoczął tutaj Czesław Madeyski de Poraj (l. 84, † 1981), mgr inż., działacz narciarski i dyrektor TPN.
Ta garść danych nie wyczerpuje oczywiście tematu. Cmentarz kryje w sobie wiele osób pochodzenia szlacheckiego. Ten skromny przyczynek niech będzie początkiem poważniejszej pracy na ten temat.
