Brygadier Józef Kopeć

Stare Dokumenty

Historycy i osoby interesujące się czasami Insurekcji Kościuszkowskiej znają na pewno postać brygadiera Józefa Kopcia.

Urodził się on w 1758 r. W roku 1774 wstąpił do służby wojskowej. Służył w II Brygadzie Kawalerii Narodowej Wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r. skierowano jego brygadę na Ukrainę i wcielono do wojska rosyjskiego (było to po II-gim rozbiorze).Kiedy w marcu 1794 r. wybuchła insurekcja pod wodzą Tadeusza Kościuszki, oddziały dowodzone przez niego w brawurowym ryzykownym rajdzie przedarły się przez tereny zajęte przez Rosjan do wojsk powstańczych. W czasie Insurekcji walczył pod Dubienką,Gałkowem, w obronie Warszawy. Za swoją odwagę otrzymał od Kościuszki złoty pierścień z napisem ‘Ojczyzna Obrońcy Swemu’. W bitwie pod Maciejowicami (10.X.1794r) został ranny i dostał się do niewoli. Po kilkumiesięcznym śledztwie ukazem Katarzyny II z 20.VI.1795 r. został skazany na zesłanie na Kamczatkę. Przebywał tam ponad 2 lata, w tym czasie prowadził obserwacje etnograficzne, interesował się życiem i obyczajami ludów syberyjskich, zbierał okazy kultury materialnej.Ukazem z dn.29.XI.1796 r. car Paweł I uwalnia go z zesłania. Podejmuje starania o prawo do sukcesji majątku Luszniewo, będącego własnością rodziny Kopciów od początku XVIII w. Żeni się z Anielą Szmyderówną, z którą ma syna Józefa Alberta. Prawdopodobnie po r. 1815 Aleksander I-szy, car Rosji i jednocześnie na mocy konstytucji z 1815r król Polski, nadaje mu stopień generała .Umiera nagle w Luszniewie.

Rozgłos przyniósł mu „Dziennik podróży…’ - rzecz o jego pobycie na zesłaniu, tłumaczony na języki obce: francuski -1839-1841, rosyjski -1896.

Ponieważ jestem w prostej linii potomkiem generała, jego postać i czyny zawsze mnie interesowały.Zbierałem wszystkie dokumenty na jego temat, które udało mi się zdobyć.

Przed kilkoma laty nawiązałem kontakt z pracownikiem naukowym p.Kastusiem Szydłowskim z Brasławia zajmującym się postacią mojego pra…pradziadka, od którego otrzymałem sygnatury ciekawych dokumentów będących w archiwum w Wilnie. Kserokopie tych dokumentów otrzymałem drogą pocztową.W ubiegłym roku staraniem białoruskiej Polonii -

Luszniewo leży na Białorusi - odrestaurowano jego nagrobek. Białorusini uważają go za jednego ze swoich bohaterów narodowych, co Polakom wydaje się dziwne (korzenie rodu Kopciów są rusko-litewskie).

W 1909 i 1913 roku mój dziadek Stefan z dwoma braćmi przekazali do archiwum Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk szereg dokumentów dotyczących ich pra..pradziadka. .

Ponieważ niedługo minie prawie 100 lat od tego wydarzenia, postanowiłem spróbować uzyskać kopie tych dokumentów mając wydany im rewers.

…”Władze Towarzystwa Przyjaciół Nuk w Wilnie poświadczają,że dla powstającego archiwum Towarzystwa na ręce członka Tow.Iwana Łuckiewicza w charakterze depozytu od pp. Stefana, Józefa, Feliksa Stnisławowiczów braci Kopeć wpłynął zbiór rękopisów dotyczących osoby generała brygadiera armii polskiej Józefa Kopcia, a także innych członków rodziny Kopeć…”.

Tu następuje wykaz ……oryginalne oficjalne dokumenty, papiery osobiste, zapiski, pozdrowienia, bilety, mapy Kamczatki i Polski.

W wypadku zakończenia działalności Towarzystwa depozyt winien powrócić do darczyńców lub ich potomków. 5-go grudnia 1913 r.” Podpis, pieczątka.

Dokument jest napisany odręcznie w języku rosyjskim.

Po kilkunastu latach moich usiłowań w tym roku dzięki uprzejmości (nie bezinteresownej) p. Alberta Wołka z Wilna otrzymałem może nie wszystkie, ale większość cennych dla mnie i mojej rodziny pamiątek, oczywiście w formie kserokopii.

Jedną z najcenniejszych jest testament gen. Józefa – cytuję fragment :

20 stycznia 1839 r-w majątku Luszniewo

Będąc zdrowym i na umyśle przytomnym – pięćdziesiąt lat na służbie wojskowej skołatany, mając w uważeniu ażeby z powodu wyż. wyrażonych niepozostaać bez dyspozycji, lub nagłego w słabościach zgonu, po rozważeniu, aby następcy moi mieli we wszystkim dostateczną wiadomość następne czynię rozporządzenie. Gdzie wiedzieć nie może w jakiem miejscu przyjdzie zamknąć powieki. Przeto na pogrzebienie zwłok moich nieczynie żadnego przeznaczenia, ale to wszystko zostawiam najmilszej żonie Anieli z Szmyderów, primo woto Stadnickiej, a dopiero Generałowej Kopciowej i synowi Józefowi obowiązując wcześnie ich, ażeby żadnych nadzwyczajnych kosztów nie czynili, ale podług obecnej możności zwłoki moje w ziemię złożyli.

I co do funduszu mojego, sprzętów rozmaitych, także kasy i wszelkich żywiołów oraz innych ekonomicznych narzędzi i majątku Luszniewo leżącego w powiecie brasławskim gubernii Wileńskiej mnie od Najłaskawszego Monarchy Aleksandra I-go nadanego na pięćdziesięciolecie – stanowię żonę moją właścicielem i po jej zejściu syna Józefa…..”

Dalej pisze, że włości zastał zrujnowane i poczynił …”własnych`sum restaurację,….” także dał włościanom zapomogę tysiąc rubli srebrnych…..”na ostatek bracia i siostry moje, ponieważ zgoła do tego funduszu mojego nie należą, więc spodziewam się, że nie będą w niczym żonie mojej i synowi uprzykrzać się, gdy ja żadnej sukcesyi po rodzicach nie wziołem, lecz zrzekłem się na dalsze rodzeństwo. Jakowy wcześnie ten stanowiący testament chcąc mieć we wszystkim ważny i nieporadzony jako własną ręką napisany i podpisany stwierdzam w Luszniewie 1835, 2 Januara.

Józef Kopeć syn Stanisława-Generał

Po powrocie z zesłania na Kamczatce generał otrzymał dokument od cara zwalniający go. Jest on też dostępny (oczywiście po rosyjsku).

…”Ukaz Jego Wysokości Cara Imperatora Pawła I Piotrowicza Samodzierżcy Wszechrosyjskiego o uwolnienie brygadiera Józefa Kopcia i odpuszczenie w poprzednie miejsce życia do rodziny….”data -31 sierpnia 1795 r. – podpisy, pieczęć gubernialna.

W czasie wojen napoleońskich mimo złego stanu zdrowia po odniesieniu ran wojennych i trudnym pobycie na zesłaniu pisze do:

Do Rady Wojennej w roku 1812

…”Przez lat dwadzieścia kilka stopniowo od prostego żołnierza wysłużony od roku 1792 brygadier i znany w roku 1794 przez poświęcenia i niebezpieczeństwa poniesione dla dobra Ojczyzny, jeniec i ranny pod Maciejowicami, niewolnik potem Niższej Kamczatki i przez lat 6 zamrożonymi tylko rybami żywiony tamże mieszkaniec bezinteresowny za powrotem przez entuzjazm narodowy, wreszcie życzliwy krajowi i współziomkom obywatel i żołnierz nie śmie dopomnieć się zasług swoich, swojej nagrody bo mniema, że wszędzie pełnił powinność, lecz pragnąc dla starganych sił i podeszłego wieku mieć losu i znaczenia swego zapewnienie, udaje się do sądu współkolegów broni z prośbą, aby resztę dni pozostałej zdatności ocenić i Krajowi go jeszcze użytecznym zrobić chcieli, a zabezpieczona przez Radę Litewską w roku 12-tym jego część pensyi pozwolili uczciwie jemu zapracować.

Łączy wyrazy uszanowania. Kopeć-Generał.

Majątek Luszniewo otrzymał generał w spadku po swoim kuzynie - był to majątek dziedziczny, nie należał do Skarbu Państwa, jednak car nadał mu go tylko dożywotnio. W związku z tym starał się o zmianę tej decyzji podając, że jest to wbrew prawu. Po długich staraniach przyznano go na lat 50. W trakcie starań otrzymał ten dokument:

Radca Sekretarz Stanu

Do JW. Generała Kopeć

Wykonanie woli Jego Cesarzewiczowskiej Mości Wielkiego Księcia. Odezwa z dnia 23 zeszł. miesiąca oznajmianej. Mam honor zawiadomić JW. Generała, iż Jego Cesarzewiczowska Mość Wielki Książę wskutek prośby przez niego podanej raczył wezwać JW. Murawjewa Sekretarza Stanu o wyjednanie rozkazu Jego Cesarskiej Mości do celu przywiedzenia do skutku Najwyższej woli Wiekopomnej pamięci Najjaśniejszego Cesarza Aleksandra I-go względem nadania Genera łowi wieczno-lennym prawem Dóbr Luszniewa.

W Warszawie dnia 11 kwietnia 1826.

Podpisano Generał Brygady Kossecki

Jeden z przyjaciół przysyła…”Powinszowanie Józefowi Kopciowi brygadierowi byłych wojsk polskich.”

Przyjaźń jest pierwszym nieba udzia łem

Cnota się rządzi jej zwykła zapałem

Ty znasz dokładnie co przyjaźń wymaga

Ona swem czuciem serca ludzkie wzmaga

Przyim me życzenia i stałe wyznania

Kiedyś jest celem wszystkich kochania

Niebo Ci wszelkich łask w życiu udziela

Przyjm w mej osobie Twego przyjaciela

Jan Laskowski`Kand.Fil.Med.i Chir

Są też dokumenty wydane bratu Generała Michałowi :

Wojsko Polskie - Karta Drożna

Wydana przez JWP Generała Soleńskiego Szefa Sztabu Głównego

JWPanu kapitanowi Kopeć i jego żołnierzom tamuż udającemu się do Warszawy .Właściciel niniejszej Karty Drożnej ma prawo pobierania żywności, kwater, podwody jednej parokonnej.

Łowicz 27 lutego 1813

Za Komisarza-podpisy

Burmistrz-podpis

Trakt-Sochaczew, Błonie, Warszawa

Za rozkazem Najjaśniejszego Aleksandra I-go Cesarza Wszechrosji, Króla Polskiego Komisyja Wojny Królestwa Polskiego wydaje niniejsze uwolnienie od służby kapitanowi Michałowi Kopeć, który służył w Wojsku Polskim od roku 1780 minowany 1791 podporucznikiem, potem porucznikem do 1812 do Batalionu Wojsk Litewskich, postąpił tegoż roku na kapitna. Odbył kampanię w latach 1792-1797 i 1812 – wzięty był w niewolę. Na zmieszczoną przez niego prośbę o dymisję z powodu słabego zdrowia Najjaśniejszy Cesarz przychyla się do tego.

Ciekawy dokument sądowy – protestacja (żałoba) Mikołaja Kopcia (krewnego generała)do sądu, z informacją o zajściu zbrojnym przed kościołem w Brasławiu:

W obecności Mikołaja pp. Fałokomscy dobyli szabel i pokaleczyli jego znajomego, co skutkowało przestrachem i koniecznością wydania pieniędzy na medyka.”

I dalej Wypis z Ksiąg Grodzkich powiatu brasławskiego, rok1735 miesiąca Juni 6-go dnia

Protestacja ImPana Józefata Kopcia - starosty okolskiego. Na dwór napadli żołnierze rosyjscy-kałmucy. Zrabowali:zboże, siano, wiktuały, a najgorzej dokumenty z pieczęciami będące w szkatule - a najważniejszy dokument z 1568 roku dany przez króla Zygmunta Augusta na dobra Luszniew.

Ciekawy jest dokument uwłaszczeniowy z r.1857 (a więc sprzed powstania styczniowego), wydany przez Komitet Szlachecki w Kownie pod prezydencją Gubernialnego Marszałka.

…”Przed łaską Boga rozkrzewienie cnót chrześcijańskich na prostej zasadzie miłości bliźniego doprowadziło nas do tej dojrzałości …”dalej wyjaśnienie dlaczego uwłaszcza się włościan i jaka była historia poddaństwa

…”Po tym krótkim wyjaśnieniu powodów zasadnicze artykuły zmieniające dotychczasową organizację włościańskiego stanu do Najwyższego zatwierdzenia podajemy…” .

…”szlachta zrzeka się praw dziedzicznych do włościan zdając na nich Urządzenie Oddzielnych Gmin…”, daje na własność w posiadanie ich inwentarze roboczego bydła, wszelkiego rodzaju ruchomość, sprzęt gospodarski, ciążący takoż dług do dnia 23 kwietniaa 1857 r. i zadane im zapomogi, nie podciągając pod to prawidło rachunków włościańskiego zapaśnego magazynu /?/ Włościanie mają też prawo nabywania nieruchomości, dzierżawy, ale ziemia należąca do szlachty pozostaje nienaruszona ...Skarbowi włościanie i ludzie wolni być mają temże samymi prawami stosującymi się do całego stanu traktowani..” Akt ten podaje się Monarsze do zatwierdzenia.

Są też listy do generała J.Kopcia od przyjaciół

…”Dla zadośćuczynienia serca potrzebie winienem bliżej opisać, co się dzieje ze mną .Otóż nie tyle gnębiony chorobą lubo raczej dla podratowania sił moich, bo już rok 50-ty się zbliża

zrobiłem wycieczkę zagraniczną. Piłem wody w Karlsbadzie, przejechałem się dla wypoczynku nad Renem, zabawiłem parę tygodni w Paryżu, nareszcie wziąłem 30 kąpieli morskich w Dieppe we Francji i w Ostendzie w Belgii, a cokolwiek ukrzepiony wróciłem w tych dniach, aby czkać jeszcze na zdrowia polepszenie….”

Albo…”Proszę Pana Generała dziś na herbatę u mnie na taki wieczór jak był u Pani Walewskiej na godzinę między 5-tą i 6-tą.Znana mi grzeczność Pana Generała ośmiela mnie prosić, aby raczył z sobą przyprowadzić p.Witowskiego i Buczyńskiego.

Teresa Zalewska

…”pani Zamojska prosi Pana Kopcia ażeby był przekonany, że wcale o nim nie zapomina i owszem, najszczerszej się interesuje do zdrowia jego…”

…”Książę Adam Czartoryski ma honor prosić JW.-go ImP Generała Kopcia na bal na dzień 15 listopada na ósmą godzinę…”

…”mama nie czuje się dzisiaj dobrze, zaleca mi, abym od niej oświadczyła ukłonów, a ja pełniąc zalecenia korzystam z tej samej okazji, abym mogła upewnić Pana Generała o moim głębokim szacunku i prosić, aby raczył donieść o swoim zdrowiu. Jestem z poważaniem Pana Generała Najniższą Sługą

Izabella Potocka

…”Rzeczpołuski Pisarz Trybunału Najwyższego ma zaszczyt przypomnieć Jaśnie Wielmożnemu Generałowi Kopciowi Obiadek w Ogrodzie Szucha dnia 30 maja R.b o godz. 2-giej z Południa, gdzie przybycie Jego z ukontentowaniem oczekiwać będzie…”

…”Generale dobry.Uwiadamiam Generała, że dziś wieczór Parada Wojskowa zwyczajna w małych mundurach. Strzyż-Dyżurny…”

…”W-ny Generale.Nie mogę znaleźć twoich papierów podobno pisząc za tobą do Generała Dąbrowskiego posłałem mu ich, ale tego nie jestem pewny. Piszę o to do Generała Dąbrowskiego, człowiek niesie mój list, zatem i wszelako jeszcze i u siebie będę szukał.

Życzę zdrowia dobrego.

Zajączek

…”w Zamku Królewskim jest wiele polskich pamiątek. Drezno jest całkiem opuszczone od wszystkich, ponieważ każden do swojej wsi się zrejterował. Polaków jeszcze wcale nie ma. Oczekuję z niecierpliwością przyjazdu Pani Lubomirskiej.Wczoraj byliśmy w Pilnitz, patrzaliśmy na królewski obiad. Królowa taka dobra, że Wandziuni przysłała cukierków, które schowam na pamiątkę. Król się bardzo postarzał, przy obiedzie zasypia…

jedno wiem,że nikt mnie tak dobrze i szczerze nie kocha jak Pan Generał Dobrodziej …

Listy te, jak widać, są często nie datowane i nie podpisane. Można się tylko domyślać autorów i autorek: księżnej Izabeli Czartoryskiej, generała Zajączka, przyjaciół i znajomych żyjących w tych czasach w Warszawie i Puławach.

Oczywiście podaję tylko treść części otrzymanych dokumentów, które są w różnym stanie -niektóre słabo czytelne, niektóre wręcz nieczytelne, zwłaszcza te pisane odręcznie po rosyjsku. W każdym razie Archiwum Rodzinne wzbogaciło się o bardzo cenne papiery, które uzupełniają informacje o przodkach i mam nadzieję przejdą do następnych pokoleń Kopciów, a są też ciekawym przyczynkiem do historii Polski i Polaków.

Mieczysław Kopeć


Joomla Templates and Joomla Extensions by ZooTemplate.Com